فرش دستبافت اصفهان

 معرفی فرش دستباف اصفهان

اصفهان در یکی از بهترین مناطق ایران به لحاظ جغرافیایی واقع شده است. قرار گرفتن در مرکز ایران با آب و هوای معتدل، خاک حاصلخیز و آب کافی زاینده‌رود، اصفهان را به مکانی مناسب برای سکونت تبدیل نموده است. نام اصفهان، احتمالاً از زمان ساسانیان که سپاهان (اسپهان) در دشت‌های حاصلخیز اطراف آن گرد آمدند، بر این شهر گذاشته شده است. اوج رونق، شهرت و اعتبار اصفهان، به دوره صفویه باز می‌گردد؛ زمانی که پادشاهان سلسله صفوی در قرن دهم هجری قمری، اصفهان را به‌عنوان مرکز حکومت، تجارت، فرهنگ و صنعت برگزیدند. در این مقاله قصد داریم به معرفی فرش دستباف اصفهان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و هنری ایران بپردازیم.

پیشینه فرش‌بافی در اصفهان

به همت و تلاش شاه‌عباس صفوی، شهر اصفهان به عظمت و شکوهی مثال‌زدنی دست یافت. هنردوستی شاهان صفوی، و ارزش و احترامی که برای هنرمندان قائل بودند، سبب شد تا بهترین هنرمندان در هر رشته‌ای، به‌ویژه قالی‌بافان را در کارگاه‌های شهر اصفهان گرد هم آورند. اولین کارگاه قالی‌بافی در اصفهان احتمالاً در زمان سلطنت شاه‌عباس صفوی (1588 تا 1629 میلادی) در اصفهان تأسیس شد. کارگاه‌های قالیبافی دربار صفوی در کنار کاخ سلطنتی در جنوب عالی‌قاپو، و با استفاده از بهترین مواد اولیه برای بافت و زیر نظر شخص شاه شروع به کار کردند. البته فرش‌های ارزشمند اکثراً در شهرها و روستاهای اطراف اصفهان تهیه می‌شد، چرا که خود شهر اصفهان به دلیل این که آب آن آلوده به مقدار زیادی گچ است، مناسب این کار نیست. نمونه‌های ارزشمندی از این دوره، زینت‌بخش موزه‌های جهان است. شاه‌طهماسب صفوی نیز علاقه‌ی بسیار زیادی به هنر فرش و فرش‌بافی داشت. جالب این است که وی دستور بافت فرش‌های نفیسی داد و آن‌ها را به مسجد سلیمانیه در استانبول اهدا کرد، و گفته شده که خود او طرح‌هایی برای این فرش طراحی نموده است. شاه‌عباس صفوی کارگاه‌هایی را در شهرهای اصفهان، کاشان و سایر شهرها تأسیس نمود، و این فرش‌بافی را تا سطح یک هنر ارزشمند ارتقاء داد. در آن زمان، قالی‌هایی در شهر کاشان با استفاده از ابریشم و طلا بافته می‌شد. پس از دوران صفوی، در صد سال اخیر نیز فرش‌های نفیسی در شهر اصفهان بافته شده است و این منطقه و شهرهای اطراف آن همچنان جزو مهم‌ترین مراکز فرش‌بافی ایران به شمار می‌روند، اما فرش اصفهان هیچ‌گاه به اوج و زیبایی خود در دوره صفویه نرسیده است.

فرش معروف شیخ صفی اردبیلی

فرش معروف اردبیل، یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین گنجینه‌های موزه ویکتوریا و آلبرت لندن است، که در سال 929 هجری قمری، و در آخرین سال‌های سلطنت شاه اسماعیل صفوی بافته شده است. این فرش در زمره‌ی زیباترین فرش‌های تاریخ صفوی، و بلکه ایران قرار دارد. گفته می‌شود که این فرش نفیس، به دستور شاه‌طهماسب و برای اهدا به مقبره اجدادش در اردبیل بافته شده است. این فرش زیبا به لحاظ طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان به شمار می‌رود، که در فهرست ۵۰ اثر شاهکار هنری برگزیده دنیا قرار گرفته است. متخصصان آثار هنری، این فرش نفیس و اصیل را با نقش و نگاره‌های زیبای آن، یک اثر هنری انتزاعی منحصربه‌فرد می‌دانند که به لحاظ درجه هنری، با نقاشی‌های انتزاعی قرن حاضر برابری می‌کند.

ویژگی‌های ظاهری و فنی فرش دستباف اصفهان

فرش دستباف اصفهان، به لحاظ تنوع در رنگ و اصالت در طرح، یکی از زیباترین و اصیل‌ترین فرش‌های ایرانی به شمار می‌رود. در ادامه به توضیح مفصل هر یک از ویژگی‌های شاخص فرش اصفهان می‌پردازیم.

طرح و رنگ در فرش اصفهان

در یک برداشت کلی می‌توان گفت نقوش فرش‌های اصفهان به لحاظ اندازه، درشت است، و اغلب شامل نقوش گل و بوته است. در این فرش‌ها، فرم قندیل جایگزین سر ترنج شده است. در حال حاضر اکثر فرش‌های شهر اصفهان با نقشه‌ی لچک و ترنج بافته می‌شوند. همچنین در متن فرش‌های این منطقه، اسلیمی‌هایی دیده می‌شود که مستقل از ترنج میانی، به دور آن گردش کرده و طرح‌هایی زیبا خلق می‌کنند. طرح‌های درختی، شکارگاه، گل فرنگ و قاب قابی، سایر نقوش مورد استفاده در فرش دستباف اصفهان هستند. تنوع چشم‌نواز رنگ‌ها به شکلی زیبا و دلپذیر که برگرفته از هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است، در کنار نقوش سنتی و اصیل ایرانی که در تمامی هنرهای دستی سنتی، به‌ویژه در ایران قابل مشاهده است، در فرش دستباف اصفهان قابل مشاهده است. به‌طوری که اکنون فرش اصفهان را می‌توان یکی از اصیل‌ترین فرش‌های ایران دانست، که هنرمندان آن با جدیت و تعصب، در حفظ اصالت آن تلاش می‌کنند. رنگ‌هایی که در بافت فرش دستباف اصفهان به کار می‌روند، یکی از شاخصه‌های اصلی این فرش‌ها به شمار می‌رود. بسیاری از متخصصین، برای تعیین اصالت و شناخت فرش اصفهان، در کنار نقش، رنگ‌بندی آن را نیز مدنظر قرار می‌دهند. در هر فرش اصفهان، دنیایی از رنگ مشاهده می‌شود. برخی از این فرش‌ها حتی تا 14 رنگ نیز دارند. معمولاً در بافت فرش اصفهان، استفاده از رنگ‌های سرد، بیشتر از رنگ‌های گرم رایج است. به‌طورکلی، تنوع رنگی، به‌ویژه رنگ‌های شاد (با تأکید بر رنگ‌های سنتی فرش ایرانی) در اصفهان زیاد است، و مهم‌ترین آن‌هاعبارتند از: لاکی، کرم، سبز، بژ، مسی، عنابی، خاکی، فیروزه‌ای، نیلی، بادامی، الماسی، عاجی و سرمه‌ای. هر کدام از این رنگ‌ها در درجات تیره و روشن و با شدت کمتر و بیشتر در بافت فرش‌های این منطقه به کار می‌روند. استفاده زیاد از رنگ‌های زرد و طلایی در نقوش فرش، از شاخصه‌های فرش اصفهان است. هماهنگی و ترکیب زیبای رنگ و طرح، از شاخص‌ترین ویژگی‌های فرش اصفهان است. فرش‌های زیبا و دستباف اصفهان، امضای بافنده را بر روی خود دارند.

ابعاد فرش دستباف در اصفهان

اندازه فرش‌های اصفهان اغلب شامل ذرع و نیم، دو ذرع، و حداکثر 6 متری و یا 9 متری است. ابعاد بزرگ‌تر از 6 متر مربع، در فرش‌های امروز اصفهان کمتر دیده می‌شود.

الیاف مورد استفاده در بافت

در بافت فرش اصفهان، معمولاً از پشم و ابریشم به‌عنوان پرز استفاده می‌شود. در فرش‌های معمولی، نخ پنبه به‌عنوان تار یا چله به کار برده می‌شود؛ اما در نمونه‌های خاص و نفیس، نخ ابریشم به‌عنوان چله استفاده می‌شود، که این امر از ویژگی‌های خاص فرش‌بافی معاصر اصفهان است.

نوع بافت و رجشمار فرش‌های اصفهان

فرش‌های دستباف اصفهان در دسته‌ی فرش‌های شهری فارسی باف طبقه‌بندی می‌شوند. نوع گره مورد استفاده در بافت در این منطقه، گره فارسی (یا نامتقارن) است. چله‌کشی این فرش‌ها نیز به سبک فارسی است و دارها در اکثر موارد کوجی گذاری می‌شوند. طول پرز فرش‌های اصفهان کوتاه است. فرش‌های اصفهان به لحاظ رجشمار در دسته‌ی ظریف بافت قرار می‌گیرند. رجشمار این فرش‌ها معمولاً بین 50 تا 70، و حتی گاهی تا 90 نیز می‌باشد. دارهای قالیبافی در اصفهان معمولاً عمودی و ثابت هستند. پرداخت فرش نیز همواره در حین بافت انجام شده، و بافنده پس از اتمام هر رج از بافت، با استفاده از قیچی و به‌صورت دستی، پرزها را کوتاه و منظم می‌کند. همان‌طور که گفته شد، نوع چله‌کشی در فرش‌های دستباف اصفهان فارسی است. گلیم‌بافی در شروع و اتمام بافت نیز به سبک فارسی و با استفاده از پود ضخیم صورت می‌گیرد. شیرازه‌بافی در فرش‌های اصفهان، حین بافت انجام می‌شود. در حال حاضر، فرش‌های دستباف اصفهان از نوع دو پود، و تقریباً متمایل به لول باف هستند. این در حالی است که فرش‌های قدیمی اصفهان، به‌خصوص در دوره صفوی، بیشتر از نوع نیم لول بوده‌اند. سه پود بافی نیز به تعداد محدود در فرش‌های دوره صفوی مشاهده شده است.

قالی چهل تکه اصفهان چیست؟

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرش دستباف است که فرش‌های دستباف دست‌دوم و استفاده شده و به‌اصطلاح پا خورده، گاهی گران‌تر و با ارزش‌تر از فرش‌های نو هستند. در مورد فرش اصفهان نیز به این صورت است. این امر به این دلیل است که فرش دستباف هر چه بیشتر پا بخورد، درخشان‌تر و زیباتر می‌شود. اما در برخی موارد، این فرش‌ها به حدی آسیب می‌بینند که قابل استفاده نیستند و ارزش خود را از دست می‌دهند. بنابراین، برخی از افراد فعال در زمینه بافت و خرید و فروش فرش، این فرش‌های کهنه و آسیب دیده دستباف را جمع‌آوری کرده و پرداخت می‌کنند. قسمت‌های سالم آن را از بخش‌های آسیب دیده جدا نموده و با نظم خاصی کنار یکدیگر می‌دوزند. به این نوع فرش‌ها، که بسیار جذاب و خاص هستند، «فرش چهل تکه» گفته می‌شود، که در برخی موارد، حتی ارزشی در حد فرش‌های دستباف اصفهان دارند.

فرش دستباف گرد اصفهان

بافت فرش‌های دایره‌ای در ابعاد مختلف، در شهر اصفهان نیز همچون تبریز رواج دارد. در واقع، یکی از جذاب‌ترین فرش‌های دستباف اصفهان، فرش‌های گرد است که با طرح‌های مختلف و در ابعاد متنوعی بافته می‌شود. این فرش‌ها از اندازه پادری دایره‌ای تا فرش‌های دایره‌ای بزرگ بافته می‌شوند. رجشمار فرش‌های گرد نیز نسبت به فرش‌های مستطیلی متفاوت است. فرش‌های گرد عمدتاً با الیاف پشمی یا ابریشمی بافته می‌شوند و نسبت استفاده از این الیاف در فرش‌های مختلف، دارای تفاوت است.

قالی‌های تمام ابریشم اصفهان

فرش دستباف تمام ابریشم اصفهان، فرشی ظریف و اشرافی است که زیبایی چشمگیری دارد. این نوع از فرش‌ها به علت استفاده از ابریشم، جلوه و رنگ‌هایی درخشان دارد، ضخامت آن کم است و باکیفیت بسیار بالایی بافته می‌شوند. فرش‌های تمام ابریشم اصفهان در دسته‌ی کالاهای لوکس صادراتی قرار می‌گیرند. از آنجایی که در بافت این فرش‌ها تماماً از ابریشم استفاده شده، قیمت بسیار بالایی نیز دارند.

طرح گنبد در فرش دستباف اصفهان

طرح «گنبد» یکی از طرح‌های اصیل و خاص در فرش دستباف اصفهان است نقشه این فرش از طرح و شمایل گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان اقتباس شده است. در حال حاضر، این طرح با ترکیب رنگ‌های مختلف و متنوعی بافته می‌شود. نقش و نگار ترنج فرش «طرح گنبد» اصفهان، ظرافت مثال‌زدنی است. این فرش با نقشه 4/1 بافته می‌شود و برای آراستن فضاهای اشرافی کاملاً مناسب است.

نتیجه‌گیری

در یک برداشت کلی، می‌توان فرش دستباف اصفهان را فرشی با طرح اصیل و رنگ‌های متنوع و سنتی دانست. لچک و ترنج، متداول‌ترین نقش مورد استفاده در فرش اصفهان است، و علاوه بر آن، طرح‌های درختی، شکارگاه، گل فرنگ و قاب قابی نیز در بافت فرش‌های این منطقه به کار می‌روند. پشم، پنبه و ابریشم، مواد اولیه در بافت، و گره فارسی و چله‌کشی فارسی، دیگر ویژگی‌های فرش‌بافی اصفهان هستند.   

شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید  

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه  فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .