تابلو فرش دستباف

تابلو فرش و انواع آن

از جمله زیباترین و جذاب‌ترین دست‌بافته‌های تولیدی که به دست هنرمند قالیبافان ایرانی تولید می‌شود، تابلو فرش است. به فرش‌هایی در ابعاد کوچک، که کاربرد تزئینی دارند، و همانند تابلو قاب شده و بر دیوار نصب می‌شوند، تابلو فرش گفته می‌شود. تابلو فرش‌ها به دو نوع دستباف و ماشینی تقسیم می‌شوند. در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع تابلو فرش، خصوصاً تابلو فرش دستباف، در ایران را معرفی کنیم.

تابلو فرش چیست؟

به فرش‌هایی در ابعاد کوچک (معمولاً بین 20×30 سانتی‌متر تا 2×3 متر) که کاربردی صرفاً تزئینی دارند و غالباً به شکل قاب شده برای آراستن دیوار مورد استفاده قرار می‌گیرند، تابلو فرش گفته می‌شود. همانطور که گفته شد، تابلو فرش‌ها در دو نوع دستباف و ماشینی تولید می‌شوند، و به لحاظ جنس الیاف و طرح و نقش نیز دارای تفاوت‌هایی هستند. در ادامه به توضیح مفصل هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.

پیشینه بافت تابلو فرش در ایران

به عقیده کارشناسان، پیشینه بافت فرشینه‌هایی با کاربرد زینتی را می‌توان در دوره هخامنشیان و ساسانیان جست‌وجو کرد. اما بافت تابلو فرش دستباف به مفهوم و گستردگی امروزی آن، قدمتی حدود 80 سال دارد. در حقیقت، حدود 80 سال پیش اهالی «سردرود» که یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است، تصمیم گرفتند به بافت تابلو فرش به‌صورت حرفه‌ای بپردازند. به کار بردن طیف رنگی متنوع و ظرافت در بافت، سبب شده است تا شهر سردرود در زمینه بافت تابلو فرش شهرت جهانی کسب کند و به‌عنوان قطب تولید تابلو فرش‌های دستباف در جهان شناخته شود. از جمله نقوش رایج در تابلو فرش‌های این شهر شامل موضوعات هنری، نقاشی، منظره طبیعت و آیات قرآن است.

انواع تابلو فرش بر اساس شیوه تولید

در یک دسته‌بندی کلی، تابلو فرش‌ها به دو نوع تابلو فرش‌های دستباف، و تابلو فرش‌های ماشینی تقسیم‌بندی می‌شوند. هر یک از این دو دسته، ویژگی‌های خاص خود را دارا است که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم. به همان صورت که در گذر زمان، علاوه بر فرش‌های دستباف، کاربرد فرش‌های ماشینی نیز در زندگی مردم  بیشتر شده است، تابلو فرش نیز همین مسیر را طی نموده و امروزه علاوه بر انواع تابلو فرش‌های دستباف و نفیس، انواع تابلو فرش‌های ماشینی نیز در زندگی افراد جایگاه ویژه‌ای پیدا نموده است. اما ذکر این نکته ضروری است که به علت استفاده از مواد اولیه طبیعی و باکیفیت، و همچنین انجام کار به‌صورت کاملاً دستی و در نتیجه زمان‌بر بودن آن، تابلو فرش‌های دستباف نسبت به نوع ماشینی آن، ارزش هنری و قیمت بالاتری دارد. همچنین، بایستی گفت ظرافت نقوش و قابلیت اجرای جزئیات و ریزه‌کاری‌های بیشتر و دقیق‌تر در بافت، مزیتی است که تنها در مورد تابلو فرش‌های دستی قابل اجرا است؛ و تابلو فرش‌های ماشینی به‌طور کلی فاقد ظرافت هستند.

انواع تابلو فرش به لحاظ نقش

تابلو فرش‌های دستباف و یا ماشینی، به لحاظ طرح و نقش، تنوع گسترده‌ای دارند. در ادامه به مهم‌ترین انواع این نقوش اشاره خواهیم کرد:   
-    مناظر طبیعی: در این نوع از تابلو فرش‌ها از نقوش طبیعی همچون منظره رودخانه، جنگل، درختان، باغ‌های سرسبز و غیره استفاده می‌شود.   
-    گل: به تصویر کشیدن گل‌ها و گلدان‌های طبیعی و تزیینی، یکی از موضوعات رایج در بافت تابلو فرش است.  
-    حیوانات: استفاده از تصاویر حیواناتی چون اسب، شیر، ببر و پلنگ و غیره، و همچنین انواع پرندگان در بافت تابلو فرش بسیار رایج است.  
-    اشخاص مشهور: این نوع از تابلو فرش‌ها که بافت آن امروزه بسیار رایج شده است، شامل چهره‌ی اشخاص مشهور و نامدار ایران و جهان همچون شاعران، دانشمندان، بزرگان دینی و سیاسی، و سایر افراد مشهور است، که غالباً به‌صورت سفارشی و انحصاری بافته می‌شوند.  
-    چهره: این نوع تابلوها شامل دو دسته چهره هنرمندان نامدار سینما و موسیقی، و همچنین تصاویر چهره‌های شخصی است. این نوع تابلوها، خصوصاً تصاویر چهره‌های شخصی، به‌صورت سفارشی و تک تابلو بافته می‌شوند.  
-    ترکیبی: در بافت این نوع از تابلو فرش‌ها از ترکیبی از نقوش طبیعت، حیوانات، گل‌ها، ابنیه و آثار تاریخی و غیره استفاده می‌شود.  
-    آثار نقاشی‌ مشهور جهان: نقش این دسته از تابلو فرش‌ها شامل آثار نقاشی هنرمندان مطرح ایران و جهان است که در زمره‌ی آثار ماندگار و شناخته شده جهان هستند. از آثار هنرمندان نقاش ایرانی که آثارشان به‌طور مکرر به‌عنوان تابلو فرش بافته شده می‌توان به مینیاتورهای (نقاشی ایرانی) استاد محمود فرشچیان اشاره کرد. البته لازم به ذکر است که خود استاد فرشچیان نیز دستی در طراحی نقشه فرش دارد.  
همچنین، هنرمند برجسته اصفهانی، استاد محمدرضا پورباغبان را می‌توان به‌عنوان یکی از اساتید به نام در زمینه طراحی و بافت تابلو فرش نام برد.  
-    خوشنویسی و آیات قرآنی: در بافت این دسته از تابلو فرش‌ها اغلب از آیات قرآنی و احادیث، و همچنین گاهی اوقات شعار مشهور فارسی استفاده می‌شود.

چگونگی طراحی نقشه تابلو فرش دستباف

در حال حاضر، نقشه‌های مورد استفاده برای تولید تابلو فرش‌های دستباف ، به دو طریق دستی و کامپیوتری تهیه می‌شوند. در نقشه‌کشی دستی برای بافت تابلو فرش‌ها، تصویر یا نقش مورد نظر با استفاده از دستگاه‌های چاپ تصاویر به‌صورت رنگی بر روی کاغذ چاپ می‌شود، و بافنده بر اساس این نقشه شطرنجی، اقدام به بافت تابلو فرش می‌نماید. اما با پیشرفت تکنولوژی و با استفاده از آنالیزهای کامپیوتری و الگوریتم‌های پردازش تصاویر به‌صورت بیت به بیت، نقوش مربوط به تابلو فرش‌ها با کمک نرم‌افزارهای خاص، به کدهایی با دو پارامتر موقعیت مکانی بر روی تصویر و رنگ هر نقطه، تبدیل می‌شوند. اصطلاحاً به این نوع نقشه‌ها، نقشه‌های کامپیوتری گفته می‌شود. نقشه‌های کامپیوتری به لحاظ دقت در تفکیک رنگی بسیار دقیق هستند، اما در مقابل، ظرافت خصوص و نقوش را با نقشه‌های کاغذی بهتر می‌توان اجرا کرد؛ چرا که در هنگام بافت با نقشه‌های کاغذی، بافنده می‌تواند از انواع گره‌های هنری جهت ایجاد ظرافت‌های خاص و جزئیات دقیق استفاده کند، اما در نقشه‌های کامپیوتری، امکان استفاده از گره‌های هنری میسر نیست.

جنس الیاف در بافت تابلو فرش دستباف

هرچند کاربرد تابلو فرش متفاوت از فرش معمولی است و تابلو فرش‌ها اصطلاحاً «پا نمی‌خورند»، اما باز هم استفاده از مواد اولیه مرغوب، طبیعی و باکیفیت، در بافت آن اهمیت ویژه‌ای دارد. در حقیقت کیفیت تابلو فرش بافته شده، تحت تأثیر مستقیم کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در آن است. درخشندگی، دوام، انعطاف‌پذیری، و از همه مهم‌تر، ثبات رنگی، مواردی هستند که بایستی در محصول نهایی وجود داشته باشند تا بتوان یک تابلو فرش دستباف را دارای کیفیت مطلوب دانست، و این امر مستلزم استفاده از  مواد اولیه مرغوب است. بسته به مکان بافت، تابلو فرش‌ها ممکن است با الیاف متفاوتی بافته شوند که مهم‌ترین این الیاف شامل موارد زیر است:  
-    پشم: پر کاربردترین ماده اولیه در بافت تابلو فرش دستباف، الیاف پشم است. این الیاف که از ریسیدن پشم گوسفندان تهیه می‌شود، بسته به نوع علوفه‌ای که گوسفند می‌خورد و نژاد گوسفند، کیفیت‌های متفاوتی دارد. استان‌های غربی و شمال غربی ایران، دارای بهترین نوع پشم به لحاظ کیفیت، برای بافت تابلو فرش هستند. از الیاف پشم به‌عنوان پرز یا گره در تابلو فرش دستباف استفاده می‌شود.  
-    پنبه: متداول‌ترین الیاف مورد استفاده در بافت تابلو فرش پس از پشم، قطعاً پنبه است. الیاف پنبه غالباً برای تار و پود تابلو فرش مورد استفاده قرار می‌گیرد، و استحکام و دوام محصول نهایی را نیز افزایش می‌دهد.  
-    ابریشم: در بافت تابلو فرش‌های نفیس و گرانقیمت، از الیاف ابریشم طبیعی به‌عنوان پرز، به تنهایی یا در کنار الیاف پشم استفاده می‌شود. استفاده از ابریشم در پرز تابلو فرش، درخشندگی، ظرافت، زیبایی و لطافت خاصی به اثر نهایی می‌بخشد. لازم به ذکر است که در سال‌های اخیر به علت گرانی و همچنین کمیاب بودن ابریشم طبیعی، در برخی موارد از ابریشم مصنوعی به‌عنوان جایگزین، در بافت تابلو فرش استفاده می‌شود.  
-    مرینوس: نخ مرینوس نوع ظریفی از الیاف پشم است که از پشم گونه‌ی خاصی از گوسفند بدست می‌آید. امروزه الیاف مرینوس، به‌عنوان پرز در بافت تابلو فرش‌های ظریف، کاربرد زیادی دارد. در حقیقت به دلیل ظرافت بیشتر نسبت به الیاف پشم، و همچنین مقاومت بیشتر مرینوس در برابر ساییدگی، استفاده از آن در بافت تابلو فرش بر پشم برتری دارد.

ابعاد رایج تابلو فرش دستباف

به لحاظ ابعاد، اکثر تابلو فرش‌ها در اندازه‌های بین ۳۵×۵۰ ، ۵۰×۷۰، ۷۰×۱۰۰، ۸۰×۱۲۰، ۱۰۰×۱۵۰ و ۲۰۰×۳۰۰ سانتی‌متر بافته می‌شود. البته باید اشاره کرد که در برخی کارخانه‌های تولید فرش ماشینی کاشان، به‌عنوان قطب تولید تابلو فرش ماشینی در ایران، بافت تابلو فرش تا ۱۲ متر نیز میسر شده است.

نکات مهم هنگام خرید تابلو فرش دستباف

در انتها، به مواردی اشاره می‌کنیم که هنگام خرید تابلو فرش دستباف ، بایستی مورد توجه قرار بگیرند:  
1- تابلو فرش‌های اصیل و خاص، معمولاً دارای شناسنامه‌ای از مشخصات محصول هستند، که در پشت فرش نسب می‌شود. هنگام خرید تابلو فرش دستباف، با مراجعه به این شناسنامه، از اصل بودن فرش اطمینان حاصل کنید.  
2- ابعاد یک تابلو فرش مرغوب، بایستی استاندارد باشد، همچنین فاقد هرگونه سر کجی در گوشه‌ها باشد. برای اطمینان از درستی این مورد، فرش را از نیمه تا کنید و با انطباق گوشه‌های فرش با یکدیگر، از قرینه بودن آن اطمینان حاصل کنید.  
3- در بسیاری از موارد مشاهده شده است که فروشندگان، برخی از عیوب تابلو فرش را با قاب کردن، از نظر پنهان می‌کنند. بنابراین بهتر است تابلو فرش را به‌صورت بدون قاب تهیه کنید، و سپس خود جهت قاب کردن آن اقدام کنید.  
4- بسیاری از ویژگی‌ها یا عیوب تابلو فرش همچون درشت باف یا ریز باف بودن آن، نوع گره‌های مورد استفاده در بافت، دقت و تمیزی در پود گذاری و غیره، با نگاه به پشت آن نمایان می‌شود. پس ضروری است هنگام خرید تابلو فرش، پشت آن را نیز بررسی کنید.  
5- پرداخت نهایی تابلو فرش، یکی از مراحل مهم و اساسی تولید تابلو فرش است که تأثیر بسزایی در زیبایی و کیفیت آن دارد. پس همیشه فرشی را انتخاب کنید که علاوه بر رعایت درستی مراحل بافت و انتخاب مواد اولیه مرغوب، به درستی نیز پرداخت شده باشد.  

شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید  

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه  فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .