فرش دستباف هنر ایرانیان
فرش دستباف یکی از انواع فرش و از زیباترین هنرهای ایرانی است و جز اولین زیراندازهای بسیار زیبای ایرانی می‌باشد. در فرش دستباف تار و پود و نخ‌ها به شکل هنرمندانه‌ای به یکدیگر گره می‌خورند و طرح‌ها و نقش‌های بی‌نظیری پدید می‌آید. فرش‌ها و قالیچه‌های دستباف ایرانی از نظر جنس، طرح، رنگ و اندازه متنوع و منحصر به فرد هستند. دارای انواع متنوعی هستند. علاوه بر ابعاد و اندازه یکی از مهمترین عوامل تمایز فرش‌های دستباف نخ مورد استفاده برای بافت این فرش‌ها است. به طور معمول هر چقدر فرش‌های دستباف ابعاد بزرگتری داشته باشند طرح و نقش ریزتر و جزئیات بیشتری دارند و ارزش و قیمت آنها بالاتر است.
فرش دستباف چیست
فرش دستباف همانطور که از اسمشان پیداست با دست تولید می‌شوند و ماشین آلات نقشی در تولید آنها ندارند. این فرش‌ها توسط هنرمندان و نیروهای متخصص و با استفاده از ابزارهایی همچون قیچی، قلاب، سیخک، کثر، شانه، کوجی و ... بافته می‌شود. امروزه فرش‌های دستباف در رنگ‌ها و جنس‌های مختلف تولید می‌شوند. شکوفایی هنر فرش بافی در ایران در دوره ۱۶ و ۱۷ میلادی آغاز شد. برخی از فرش‌های دستباف تاریخی ایرانی عبارتند از: قالی پاریزیک، فرش بهارستان، قالی دستباف عصر صفوی.
ویژگی‌های فرش دستباف
برای تشخیص یک فرش دستباف از انواع فرش ماشینی و صنعتی باید به موارد زیر توجه کرد:
• فرش دستباف قطعا تار و پود دارد
• فرش دستباف پرز یا نخ خاب دارد که جنس این نخ خاب معمولا پشم، کرک و یا ابریشم طبیعی است
• پرزهای فرش دستباف دور تارهای آن گره می‌خورد که به این گره‌ها در اصطلاح فرش بافی، ریشه هم گفته می شود
• معمولا در ابعاد فرش دستباف چند سانتی‌متر اختلاف وجود دارد و دقیق نیست
• تقارن در رنگ از دیگر ویژگی‌های فرش دستباف است. لازم است این مورد را در نور طبیعی بررسی نمایید
• رنگ فرش دستباف در جهت خواب فرش تیره‌تر به نظر می‌آید
• فرش دستباف در تابستان سرد و در زمستان گرم است به همین دلیل مانع از به هم خوردگی تعادل در بدن شما می‌شود
• پرز فرش دستباف درخشان است و انعطاف پذیری دارد
• قسمت انتهای پرز با رنگ سطح فرش اختلاف رنگی وجود ندارد. زمانی که الیاف فرش با رنگ‌های جوهری رنگ شود این اختلاف رنگ مشاهده می‌شود و ممکن است رنگ پس بدهد
• فرش دستباف بر اثر پا خوردن نور و شست و شو زیباتر می‌شود. هرچه فرش کهنه‌تر باشد زیباتر و ارزشمندتر است
• این فرش‌ها به دلیل آنکه از الیاف طبیعی مثل پشم ابریشم پنبه و غیره بافته می‌شود میزان حساسیت را کاهش می‌دهد همچنین الکتریسیته ساکن ایجاد نمی‌کند
• فرش دستباف رنگ بندی جذاب و شادی دارد و رنگ قرمز در بیشتر فرش‌ها دیده می‌شود
• فرش دستباف طول عمر و ماندگاری بالایی دارد
• از خصوصیات برجسته فرش دستباف توان برگشت پذیری پرزها پس از پا خوردن و جذب رطوبت است
• فرش دستباف در مقایسه با فرش ماشینی در برابر شستشوی مداوم مقاومت بیشتری دارد
قالب‌های اصلی فرش دستباف
فرش دستباف ایرانی در پنج قالب اصلی بافته می‌شود: ترنج، خشتی، افشان، شکار، مدرن و هندسی. فرش دستباف با طرح ترنج بسیار پرطرفدار است و الهام گرفته از معماری دوره اشکانیان می‌باشد.
بیشتر فرش‌های طرح ترنج با حاشیه‌های پهن در اطراف و طرح دایره یا بیضی در وسط بافته می‌شوند.
فرش‌های دستباف بر اساس جنس الیاف
فرش دستباف با الیاف پشم
تمام بخش‌های این فرش دستباف از پشم است. به دلیل ضخامت نخ پشمی بافت فرش درشت است. فرش پشمی نسبت به فرش‌های دیگر ارزان‌تر است.
فرش دستباف ابریشمی
تمام قسمت‌های فرش با ابریشم بافته می‌شود
نخ ابریشم بسیار نازک است به همین دلیل فرش دستباف ابریشمی از ظرافت بالایی برخوردار است و جنبه هنری دارد. قیمت فرش‌های ابریشمی بسیار بالا است.
قالی گل ابریشم
این نوع فرش دستباف نقش برجسته‌ای دارد که جنس تار و پود و کف آن پشمی و طرح و گل‌های آن ابریشمی است. فرش دستباف گل ابریشم ارزش هنری بالایی دارد اما ارزان‌تر از فرش‌های تمام ابریشم است.
فرش چله ابریشم
جنس چله و تار و پود فرش از ابریشم است اما پرزهای آن می‌تواند از جنس پنبه یا پشم باشد.
فرش کرکی
در این نوع فرش از نخی از جنس موی بز استفاده می‌شود.
فرش دستباف زربفت
در بافت فرش زربفت رشته‌های طلا و نقره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فرش دستباف مدل سوف
نقش و پود این فرش از جنس طلا و نقره است.
فرش کف ابریشم
تار و پود این فرش از جنس ابریشم است اما نخ خاب آن ابریشمی است.
فرش دستباف از نظر سبک بافت
فرش‌های شهری
این فرش‌ها بافت ظریف و نازکی دارند و از طرح و نقش‌های خاصی برخوردار هستند. این نوع فرش معمولا توسط شهرنشینان بافته می‌شود.
فرش‌های روستایی
این فرش‌ها طرح و نقش ساده‌ای دارند و معمولا به بدون نقشه قبلی بافته می‌شوند. بافنده با طرح و سلیقه خود این فرش را می‌بافد.
فرش‌های عشایری
فرش‌های عشایری دارای بافت ضخیم و درشتی هستند این فرش‌ها نقش‌های ساده‌ای دارند که بیشتر از محیط زندگی عشایر الهام می‌گیرد. در فرش‌های عشایری منگوله های پشمی کوتاهی در فواصل معین به فرش بافته می‌شود.
فرش دستباف از لحاظ اندازه
فرش دستباف در مقایسه با فرش ماشینی از لحاظ ابعاد و اندازه تنوع کمتری دارد اما با این حال فرش دستباف هم در اندازه‌های مختلفی بافته می‌شود.
قالی
تعدادی از فرش‌های دستباف با نام قالی شناخته می‌شوند که ابعاد ۶ متری و ۱۲ متری دارند.
قالیچه‌ها
قالیچه‌ها نوع دیگری از فرش هستند که کوچکتر از قالی می‌باشند و مساحت آنها کمتر از ۴ متر مربع است.
دو زرعی
به قالی‌هایی که ابعاد آنها در حدود ۱.۴۰ در ۲.۲۰ متر است قالی سجاده‌ای دو ذرعی می‌گویند
پرده ای
و قالیچه‌هایی که دارای ابعاد یک و نیم در دو و نیم باشند پرده‌ای نام دارند.
کلگی
به فرش دستباف کوچکتر از قالیچه کلگی می‌گویند و ابعاد آنها ۱.۵ در ۳ و ۱.۷ در ۳ و ۲ در ۳.۷ است.
کناره
نوع دیگری از فرش دستباف که در راه پله‌ها استفاده می‌شود کناره می‌گویند پهنای این فرش‌ها به نسبت فرش‌های دیگر کمتر است و طول آنها بین ۳ تا ۱۰ متر متغیر است اما ممکن است تا ۱۵ متر هم برسد.
زرع
از انواع دیگر فرش دستباف فرش زرع و نیم است که ابعاد آنها ۱.۵ در ۱.۴۰ است و ابعاد فرش زرع و چارک هم ۱.۳۰ در ۰.۸۰ است.
پشتی
به قالیچه‌هایی که مساحت آنها کمتر لز یک متر مربع است پشتی می‌گویند. متداولترین ابعاد پشتی ۹۰ در ۶۰ است.
فرش دستباف از نظر نحوه بافت
تمام لول
در فرش تمام لول قوس گره در پشت فرش ۹۰ درجه است و تارهای فرش به هم نزدیک می‌باشند.
لول
فرش لول شباهت زیادی به فرش تمام لول دارد اما در این فرش بین تارها به اندازه یک نخ فاصله است و به سال حصیری بافته می‌شود.
نیم لول
در فرش نیم لول گره در پشت فرش ۴۵ درجه است.
فرش دستباف از نظر طرح
طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی
تمام طرح‌ها از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارات و کاشیکاری‌های آنها گرفته شده است.
طرح‌های شاه‌عباسی
در طرح شاه عباسی از گل‌های شاه عباسی همراه با بندهای ختایی و گاه تلفیقی با اسلیمی‌ها استفاده می‌شود.
طرح‌های اسلیمی
این طرح‌ها بر اساس گردش منظم و نقوش اسلیمی می‌باشد. طرح‌های اسلیمی دارای انواع و اشکال مختلفی هستند.
طرح‌های قابی
این فرش دارای اشکال هندسی، مربع و لوزی است که در داخل هر یک از این خانه‌ها نقشه‌هایی از قبیل گلدان گل، بته، شاخهٔ گل، درختانی مانند سرو و بید، پرندگان و … ترسیم می شود.
طرح های افشان
در طرح افشان گل و برگ ها و شاخه ها به صورت پراکنده و بدون آنکه با یک دیگر پیوستگی داشته باشند در فرش افشانده شده اند به همین دلیل به این طرح طرح افشان می‌گویند.
طرح‌های بته‌ای
از طرح‌های معروف و موفق در طرح قالی، که در ایران رواج دارد. اندازهٔ بته‌ها متفاوت است. گاهی اوقات اندازهٔ بته‌ها بزرگ است ولی در بیشتر موارد بته‌ها کوچک هستند و در ردیف‌های موازی یا در حاشیهٔ فرش قرار دارند.
فرش دستباف از نظر ظرافت
یکی از مهمترین مشخصه های یک فرش دستباف رجشمار آن است. که براساس آن می توان کیفیت ، قیمت و ظرافت یک فرش را تا حدودی تشخیص داد.
فرش درشت باف
این فرش رج شمار آن بین ۱۵ تا ۳۰ رج است.
فرش نیمه ریز و ریزباف
فرشی که رج شمار آن از ۳۰ تا ۴۵ فرش نیم ریز و از ۴۵ تا 60 رج به بالا، ریز باف است.
فرش ممتاز
این فرش از۹۰رج به بالاست. در بین انواع فرش دستباف این نوع فرش‌ها قیمت بالاتری دارند.
فرش دستباف گونه چیست؟
فرش‌های دستباف گونه نوعی از فرش‌های ماشینی هستند که به دلیل کیفیت بالای مواد، تعداد شانه و تراکم بالا به فرش‌های دستباف شباهت زیادی دارند. در رایج‌ترین نوع فرش دستباف گونه فرش‌های آکرلیکی 700 شانه هستند که از کیفیت بالایی برخوردارند، خاب بلندی دارند و جنس مواد سازنده آنها به فرش‌های دستباف نزدیک است.فرش‌های دستباف گونه در مقایسه با فرش‌های معمولی شانه و تراکم بالاتری دارند. بیشتر فرش‌های دستباف گونه بالاتر از 1000 شانه هستند و تراکم بالاتر از 2000 دارند. اگر شانه و تراکم فرش دستباف گونه بالاتر باشد شباهت بیشتری به فرش‌های دستباف پیدا می‌کنند.
فرش دستباف به چه صورت‌هایی استفاده می‌شود؟
• فرش و قالی در کف سالن‌ها و اتاق‌ها
• قالیچه‌ها در اتاق‌ها و مابین فرش‌های بزرگ یا در اتاق‌ها و مکان‌های کوچکتر
• پادری در اتاق‌ها و جلوی درها
• روانداز اسب
• پشتی‌ها
• فرش‌های ۴۰ تیکه
عوامل موثر در قیمت فرش دستباف
معیارهای مختلفی در تعیین قیمت فرش دستباف وجود دارد از جمله:
• سن فرش
• رنگ بندی
• ابعاد
• میزان آسیب دیدگی
• نوع بافت
• نظم بافت
• تراکم
• طرح و نقش
• جنس الیاف
• منطقه بافت و غیره
بهترین فرش‌های دستباف
فرش کاشان
از معروف‌ترین فرش‌های ایرانی است که بسیار با کیفیت است و طراحی بسیار زیبایی دارد. در فرش کاشان بیشتر نقشه لچک و ترنج شاه عباسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فرش تبریز
دارای طرح‌های متنوع و رنگ‌های زیادی است و بسیار با ظرافت می‌باشد ک منحصربه فرد است. جنس فرش تبریز بیشتر پشم یا ابریشم است و چله کشی آن معمولا با پنبه یا ابریشم انجام می شود.
فرش اصفهان
هنرمندان و بافندگان بسیار زیادی در اصفهان فرش‌های ظریف، خاص و زیبا تولید می‌کنند. طرح‌های فرش اصفهان بیشتر الگوی لچک و ترنج است. استفاده از ابریشم در فرش دستباف اصفهان رایج است.
فرش قم
حدود یک قرن پیش به تدریج صنعت فرش دست باف در قم با پیشرفت زیادی روبرو شد.در شهر قم نیز فرش‌های دستباف با طرح‌های بسیار زیبا و متنوع بافته می‌شود. گره و تار و پود فرش‌های قم بسیار منظم است.
فرش مشهد
یکی از زیباترین فرش‌های دستباف ایرانی، فرش مشهد است. فرش مشهد بسیار خاص و جذاب است. در طرح‌های این فرش معمولا از گل‌های درشت شاه عباسی که ساقه‌های نازک و کم عرض دارد استفاده می‌شود. طرح لچک ترنج که نوشته‌هایی در حاشیه آنها وجود دارد نیز در فرش مشهد استفاده می‌شود.
معایب فرش دستباف
• امکان وجود غلط بافی در فرش
• وجود پایین زدگی یا بالا زدگی در فرش
• لوچ شدگی فرش و گوشه‌های نامتقارن
• پوک و توخالی بودن بخش‌هایی از فرش
• دورنگی و رگه‌دار شدگی
• پارگی، کیسی، کجی، پودنما شدن
نکات نگهداری فرش دستباف
• فرش دستباف باید به صورت مستمر با جاروبرقی گردگیری شود
• از قرار دادن فرش دستباف در محیط مرطوب خودداری شود زیرا فرش دچار بیدخوردگی می‌شود
• از قرار گرفتن فرش برای مدت طولانی در معرض نور مستقیم خودداری شود
• فرش دستباف برای محیط‌های مختلف با ابعاد مناسب انتخاب شود تا از تارخوردگی و لول شدن فرش جلوگیری شود
• محیطی که فرش استفاده می‌شود دارای تهویه مناسبی باشد
• برای جلوگیری از بید خوردگی فرش از تنباکو و نفتالین استفاده شود.
شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید
اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .
