فرش دستباف کاشمر

معرفی فرش دستباف کاشمر

کاشمر یکی از مهم‌ترین مناطق فرش‌بافی استان خراسان بزرگ به شمار می‌رود. فرش این منطقه به سبب کیفیت در بافت و مواد اولیه، ظرافت و نازکی آن در زمره فرش‌های گران قیمت بازار قرار می‌گیرد. در حال حاضر تعداد زیادی کارگاه فرش‌بافی در کاشمر و مناطق اطراف آن دایر است و افراد زیادی به صورت حرفه‌ای و با مقاصد تجاری در این شهر به فرش‌بافی مشغولند. در این مقاله قصد داریم شما را با ویژگی‌ها و شاخصه‌های فرش دستباف کاشمر آشنا کنیم.

ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی کاشمر

کاشمر یکی از شهرهای غربی استان خراسان است. نام پیشین آن ترشیز بوده است که جغرافی‌نویسان به صورت طرثیث و بعدها ترشیش و ترشیس ضبط کرده‌اند. ترشیز در گذشته جزو ولایتی به نام بوشت (پوشت) بوده است و غیر از ترشیز شهر معروف دیگر آن کندر نام داشته است. مقدسی شرح مفصلی از مسجد جامع ترشیز داده و به عقیده وی غیر از مسجد جامع دمشق، مسجد جامع دیگری نمی‌توانسته با آن برابری کند. بنا به گفته ابن اثیر، در سال 520 هجری قمری وزیر سلطان سنجر سلجوقی ترشیز را محاصره کرد و از این پس شهر یکی از مراکز مهم اسماعیلیه گردید. حاکم این ناحیه برای جلوگیری از نفوذ و علیه اسماعیلیه، از ترک‌ها یاری خواست. ولیکن ترک‌ها به جای کمک، شهر را غارت و آن را ویران کردند. بعد از قلع و قمع اسماعیلیه توسط هولاکوخان، ترشیز بار دیگر رو به آبادانی نهاد. در قرن هشتم هجری قمری، امیر تیمور گورکانی آن را تصرف و سپس ویران کرد. این واقعه در سال 783 هجری قمری به وقوع پیوست و از آن پس اسم ترشیز از نقشه محو گردید. این شهر از شمال به سبزوار و نیشابور، از مشرق به تربت حیدریه، از جنوب به گناباد و فردوس و طبس، و از مغرب به شاهرود محدود است. کاشمر تا مرکز استان خراسان رضوی (مشهد) حدود 230 کیلومتر فاصله دارد.

سوابق قالی بافی در کاشمر 

بر اساس تحقیقات انجام شده تاریخ قالی معاصر در این شهر به سال های قبل از 1300 هجری شمسی باز می‌گردد. بر اساس روایات و گفته‌های قدیمیان کاشمر، شروع دوران بافت و بافندگی در کاشمر را باید در سال‌های بین 1260 تا 1280 هجری شمسی جستجو کرد. محمد کرمانی اولین استادکار قالیباف در منطقه کاشمر بود که با توجه به نام وی به نظر می‌رسد از اهالی کرمان باشد که به کاشمر مهاجرت نمود. عده‌ای معتقداند که زادگاه وی روستای فروتقه در 2 کیلومتری شرق کاشمر است و او این هنر را در کرمان و از استادکاران کرمانی آموخته است. اما در این نکته که شروع و گسترش قالیبافی در کاشمر در فاصله سال های 1260 تا 1280 هجری شمسی از روستای فروتقه آغاز گردیده، کمتر شبهه‌ای است و بدون تردید شروع و گسترش این هنر به دیگر روستاهای مجاور از همین جا بوده است. این استاد کار اولین بار احتمالا به سفارش حاج سید حسین سجادی، از اهالی فروتقه به بافتن قالی اقدام کرده است. پس از آن با توجه به استقبال مردم روستا، به‌تدریج این هنر رو به گسترش نهاد و پس از فروتقه روستاهای تربقان، فدافن، کاژخانه، و رزق آباد یکی پس از دیگری از آن پیروی کرده و به بافت قالی اقدام نمودند.

مهم‌ترین مراکز قالی‌بافی اطراف کاشمر 

روستاهای فروتقه، کاژخانه، فدافن، فرگ، تربقان، رزق آباد، و همچنین بخش‌های خلیل آباد و بردسکن به همراه روستاهای اطراف خود از مهم‌ترین مناطق قالی‌بافی حومه کاشمر هستند.   

ویژگی های ظاهری فرش کاشمر 

-    طرح: بافندگان کاشمری در حال حاضر در بافت قالی‌های خود اغلب از انواع طرح‌های سنتی و اصیل فرش ایرانی همچون زیر خاکی، افشان شاه عباسی و لچک و ترنج به سبک مشهد، انواع طرح‌های نایین، سبک کاشان و گل‌فرنگ و همچنین طرح‌های تصویری استفاده می‌کنند. بافت قالی با طرح مشابه نایین، یکی از انواع رایج فرش‌بافی در کاشمر است؛ اما بایستی اشاره کنیم که فرش نایین بافته شده در کاشمر هیچ‌گاه کیفیت فرش اصیل نایین را ندارد. همچنین تا حدود 30 سال قبل به طور پراکنده از نقوش خشتی به سبک قالی‌های بختیاری نیز در فرش‌های کاشمر دیده می‌شد که تولید آن در حال حاضر کاملاً متوقف گردیده است. به نظر می‌رسد این نقش همواره در مناطق غربی کاشمر و توسط بازماندگان عشایر بختیاری بافته می‌شد که از زمان نادر شاه افشار به نواحی غرب کاشمر کوچانده شده بودند. بافت فرش با نقوش مشابه لچک و ترنج معروف کاشان نیز در کاشمر رواج دارد. در این مورد نیز بافندگان کاشمری سعی می‌کنند رنگبندی فرش را مشابه نمونه‌های اصل کاشان در بیاورند. این طرح جزء پرفروش‌ترین طرح‌های کاشمری در کنار لچک و ترنج جای گرفته است. طرح زیرخاکی یکی از نقوش متداول در فرش‌های کاشمر است که با توجه به کیفیت و اصالت آن، جزو فرش‌های آنتیک و کلکسیونی به حساب می‌آید. در فرش‌های زیرخاکی معمولا از تصویر گلدان‌ها، کوزه‌ها و به طور کلی اشیاء عتیقه استفاده می‌شود. کاربرد نقوش و نماد‌های خلاقانه و جذاب، طرح زیرخاکی را به یکی از طرح‌های پرطرفدار و دوست داشتنی در کاشمر و ایران تبدیل کرده است. جالب‌ترین ویژگی طرح زیر خاکی فرش دستباف کاشمر، سه بعدی بودن برخی از نقوش و نماد‌ها در حاشیه این فرش‌ها است که این موضوع زیبایی و جذابیت مثال زدنی به این طرح داده است.  
-    رنگ: رنگ لاکی مورد استفاده در قالی کاشمر یکی از وجوه تمایز آن است که عموما روشن و به لاکی گل خاری معروف است. در حقیقت فرش کاشمر را در بازار می‌توان با رنگ منحصربه‌فرد لاکی گلخاری آن تشخیص داد. در طرح‌های تقلیدی از مناطق دیگر همچون نایین، عمدتا نوع رنگ‌ها مطابق با قالی همان مناطق است. سایر رنگ‌های متداول در فرش کاشمر شامل آبی، سرمه‌ای، سبز و کرم هستند. استفاده از هر دو نوع رنگ‌های طبیعی و جوهری در رنگرزی الیاف فرش‌های کاشمر متداول است. در حقیقت یکی از دیگر شاخصه‌های فرش کاشمر، استفاده وسیع از رنگ‌های جوهری است.   
-    ابعاد: مهم‌ترین ابعاد قالی کاشمر 3 ×2 و 5 / 3 × 5 / 2 متر مربعی و گاهی اوقات بزرگتر است، اما ابعاد کوچک مثل پادری، کناره، کلگی و غیره عموما مورد توجه بافندگان کاشمری نیستند.    
-    مواد اولیه مورد مصرف: مواد اولیه، در قالی‌های کاشمر همواره از نخ پنبه برای تار و پود، و پشم برای پرز فرش استفاده می‌شود. فقط در فرش‌های مشابه بافته شده از طرح‌های نایین به‌طور بسیار محدود از ابریشم استفاده می‌شود. در غیر این صورت پرز فرش‌های کاشمر همواره از پشم است. ذکر این نکته جالب است که کاشمر یکی از بزرگترین مناطق تولیدکننده پنبه در ایران به شمار می‌رود. همچنین پشم مورد استفاده در بافت فرش نیز در موارد بسیاری، از دام‌های محلی همین منطقه به‌دست می‌آید. بنابراین به دلیل استفاده از مواد اولیه بومی، فرش کاشمر همواره کیفیت بالایی دارد.

ویژگیهای فنی بافت 

-    نوع گره: نوع گره مورد استفاده در کاشمر هم از گره ترکی و هم گره فارسی استفاده می‌شود، اما بیشتر استفاده از گره فارسی متداول است. فرش‌های دستباف کاشمر در دسته فرش‌های نازک و به لحاظ وزنی سبک به شمار می‌روند. این عامل به همراه کیفیت مواد اولیه سبب شده است تا فرش‌های کاشمر جزو فرش‌های نسبتاً گران قیمت بازار باشند.  
-    رجشمار: رجشمار قالی کاشمر متوسط و عموما بین 30 و حداکثر 40 رج است. اما نمونه‌های قدیمی کمی درشت بافت‌تر است. در حقیقت این رجشمار معادل حدود 600 تا 900 گره در هر اینچ مربع است. بنابراین قالی‌های کاشمر به لحاظ ظرافت بافت در رده متوسط قرار می‌گیرند؛ یعنی نه خیلی ظریف باف هستند و نه درشت باف.  
-    شیرازه بافی: تقریبا همگی قالی‌های کاشمر در حال حاضر دارای شیرازه منفصل می‌باشند. یعنی پس از پایان بافت و پایین آوردن از دار، کناره دو طرف فرش شیرازه پیچی می‌شود.  
-    نحوه پرداخت: در حال حاضر اغلب قالی‌های کاشمری پس از اتمام بافت پرداخت می‌شوند. برای این کار امروزه از قیچی‌های بزرگی که با نیروی الکتریکی کار می‌کنند، استفاده می‌شود.  
-    نوع دارها: اغلب دار‌های قالی‌بافی در کاشمر از نوع عمودی و ثابت هستند. جنس دارها خصوصاً در گذشته از چوب بوده است؛ اما چند سالی است که دارهای فلزی نیز در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرند. شرکت سهامی فرش ایران نقش مهمی در جایگزینی دارهای چوبی این منطقه با نوع فلزی آن داشته است.  
-    چله کشی: اغلب قالی‌های کاشمر امروزه به سبک معروف ترکی یعنی بر روی دار چله کشی می‌شوند.   
-    نحوه پود کشی: قالی‌های کاشمر همگی به صورت دو پود (دو پود نازک و ضخیم) بافته می‌شوند و اغلب به شیوه لول باف تمایل دارند. برای پود در بافت فرش‌های این منطقه از الیاف پنبه استفاده می‌شود.  
-    گلیم بافی: کلیه قالی های کاشمر دارای گلیم بافی به سبک فارسی هستند.   

استادان طراح و تولید کننده ی فرش 

در کاشمر عزیزالله خانی، احمدترک، حاج عباس گلستانی، محمد حسین وزان، غلامرضا عابدینی، محمد مشتاقی و علی اصغر مسافر از مهمترین تولید کنندگان قالی های کاشمر در طی 70 سال اخیر بوده و هستند. استاد علیپور، استاد غلامحسین اسکندری تربقانی، علی اکبر جعفری، جواد جوادی، محمد اسکندری، معروفی و طلعتی از طراحان قدیم و امروز شهر کاشمر هستند.   
 

قیمت فرش دستباف کاشمر

به طور کلی قیمت فرش‌های دستباف به عوامل مختلفی چون ابعاد، کیفیت بافت و مواد اولیه، ظرافت بافت و رجشمار و طرح بستگی دارد. اما در کل باید گفت فرش‌های دستباف کاشمر در دسته فرش‌های دستباف با قیمت نسبتاً بالا قرار می‌گیرند.

شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید .

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا  تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات  بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .