فرش دستباف کرمانشاه

پیشینه تاریخی استان کرمانشاه

استان کرمانشاه در منتهی الیه غربی کشور از سه طرف دارای مرز داخلی با استان‌های (لرستان، کردستان، ایلام، همدان) و از یک سمت دارای مرز بین‌المللی با کشور عراق است. این استان در گذشته یکی از مراکز ساسانیان بوده است و از همین دوره آثار بسیار زیاد و ارزشمندی در این استان مانند تاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا باقی مانده است و در طی سده های گوناگون نیز به دلیل جایگاه ویژه راهبردی، این شهر دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است. امروزه نیز از مهم‌ترین شهرهای غرب ایران به شمار می‌رود. کرمانشاه را از دید گوناگونی آب و هوایی و قومی و مذهبی هند ایران لقب داده‌اند، چرا که از لحاظ آب و هوایی دارای چهار فصل در یک زمان است. برای نمونه، قصرشیرین دارای آب و هوای گرم و سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و کرمانشاه دارای آب و هوای معتدل هستند. در این استان قومیت‌های کرد، فارس، ترک و عرب در کنار هم زندگی می‌کنند. از دیدگاه مذهی نیز دارای گوناگونی بسیار زیادی است. به طور مثال، پیروان کیش‌های شیعه، سنی، اهل حق، مسیحی و یهودی در این استان در کنار هم زندگی آشتی آمیزی دارند. اکثریت مردم کرمانشاه به زبان کردی صحبت می‌کنند.

هنر و صنایع دستی در کرمانشاه

صنایع دستی کرمانشاه در کنار محصولات خوردنی‌اش تنوع بسیاری را برای طرفداران سوغات کرمانشاه به وجود می‌آورد. شهر کرمانشاه را به علت تمدن و موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، می‌توان مهد صنایع دستی کشور نامید. از همان ابتدا مردم بومی که در این منطقه می‌زیستند با توجه به استعدادشان و مواد اولیه متنوعی که در دسترسشان بود، در زمینه‌های مورد علاقه خود هنرهای دستی زیبایی را می‌آفریدند و این علتی بر رونق صنایع دستی در این منطقه بود. همچنین از دیگر دلایل رشد صنایع دستی استان کرمانشاه اهمیت تجاریش بود که هنرمندان و استادکاران بسیاری را جذب خود کرد. همچنان تولید این صنایع دستی زیبا در کرمانشاه پابرجا است و نظر مسافران و گردشگران را به خود جلب می‌کند. شاخص‌ترین صنایع دستی استان کرمانشاه عبارتند از: گلیم، قالی، گیوه، جاجیم، پارچه دستباف، نمد، مصنوعات چرمی، ساخت زیورآلات محلی، جیغ بافی، بافت‌های سنتی (رودوزی)، گلیم گل برجسته، سبدبافی، نساجی (موج بافی و اهرامی بافی)، که تولید این محصولات در تمام شهرستان های استان رواج دارد.

قالی‌بافی و تاریخچه آن در کرمانشاه

در تمام روستاها و عشایری که پیوند خود را با گذشته، تاریخ و هویت فرهنگی‌شان حفظ کرده‌اند، تولید قالی و گلیم و جاجیم و سایر بافته‌های دستی یک اصل است. بسیاری از تولیدات در رقابت با صنایع ماشینی به میزان زیادی عقب نشسته‌اند، ولی قالی به علت کیفیت ویژه خویش که آن را کالایی مطابق ذوق و پسند مردمان هر دوره و هر اقلیم ساخته است، مسأله دیگری است. در میان صنایع دستی و سنتی، قالی نه تنها اهمیت خویش را از دست نداده است بلکه هر روز از جنبه‌های مختلف ارزش بیشتری می‌یابد. در کرمانشاه نمونه‌هایی از قالی‌بافی شهری و تأثیر مناطقی چون اراک، همدان و بیجار و حتی کرمان دیده می‌شود. به طور کلی، قالی‌بافی اصلی و واقعی کرمانشاه را باید در مناطق روستایی و ریشه آنها را در پهنه گسترده‌تر قالی‌بافی عشایری جستجو کرد که به قالی‌بافی تاریخی و کهنسال ایران می‌پیوندد. اگرچه امروزه، قالی‌بافی عشایری در محدوده جغرافیایی نامشخص و خاصی محدود شده است، ولی فرهنگ قالی‌بافی عشایری و روستاهای پیوسته آنها مرز نمی‌شناسند. از این رو است که این قالی‌ها از سویی در ارتباط با قالی‌های کردی و از سوی دیگر در ارتباط با قالی‌های استان مرکزی و همدان و دیگر عشایران ایران چهره می‌نماید.  
از آنجا که کرمانشاهان بر سر شاهراه ایران و بین النهرین قرار گرفته، در عصر صفویه از اهمیت فراوانی برای صدور کالاهای خارجی برخوردار بوده است و از این رو در کرمانشاهان بازار دادوستد بسیار گرم بوده به طوری که از کالاهای خارجی گرفته تا مایحتاج روزمره در بازار آن پیدا می‌شود و این منطقه از ثروت زیادی بهره می‌برد. در میان این کالاها قالی، گوسفند و پشم دیده می‌شود که بالطبع پشم گوسفندان انگیزه‌ای برای پرورش آنها به جهت صادرات بوده است. بدیهی است که از این مقدار سهمی نیز به تولیدات داخلی اختصاص داده شده است و صنایع بافتنی از جمله گلیم بافی، نمدمالی، قالیبافی و... را رونق بخشیده است. کردها مردمانی بوده‌اند که به سنت‌های عشایری پایبند بوده‌اند، بنابراین همواره به انواع محصولات بافته شده مفید نیاز داشته‌اند. فرش‌های دستبافی با نقش باغ یا گل و گیاه مربوط به قرن هجدهم که معمولاً به عنوان قالی کردی شناخته شده‌اند. هنگامی که در اواسط قرن نوزدهم تعداد زیادی از قالی‌های شرقی به بازارهای غربی عرضه شد، قالیچه‌های کردی به عنوان نوعی متمایز شناخته شدند و مؤلفان تلاش کردند بافته‌های کردها را بنا بر موقعیت جغرافیایی آنها طبقه‌بندی کنند. تولید فرش سیدعبدالهی که بوسیله تولیدکننده‌ای به همین نام در کرمانشاه آغاز شد و افزایش طرح‌های دیگر که متأثر از نقوش فرش ساروق، کرمان و بیجار بود، در واقع نشان دهنده سابقه بافت فرش شهری کرمانشاه در آغاز قرن حاضر شمسی است.

ویژگی‌های فنی در فرش کرمانشاه

در استان کرمانشاه، دار قالی‌بافی داری است عمودی یا ایستاده و نقوش به کمک گره ترکی (متقارن) بر قالی نقش می‌بندد. شیوه و نحوه بافت، دو پودی است؛ به این شکل که پس از کشیدن پود ضخیم یک رج گره بافته می‌شود و در انتها پود نازک را عبور می‌دهند. به این ترتیب، یک رج پود ضخیم و رج بعد پود نازک از میان چله‌ها عبور می‌کند. با توجه به کوهستانی بودن منطقه و وجود سرمای سخت، از قالی به عنوان یک زیرانداز گرم و عایقی برای سرما، که دارای پرزهای بلند و اصطلاحاً پرگوشت است استفاده می‌کنند. این قالی‌ها از پشم خود منطقه تأمین می‌گردد. قالی استان کرمانشاه عمدتاً از نوع قالی‌های دستباف روستایی، گوشت‌دار و دارای پرز بلند است. مواد اولیه مورد نیاز از پشم‌های محلی تهیه می‌شود، ولی ظاهراً مصرف پشم‌های مرغوب کرمانشاه که از بهترین نژادهای گوسفندان پشمی ایران است، به حداقل رسیده و مصرف الیاف دباغی و ضایعات کارخانه‌های نساجی و الیاف مصنوعی به شدت رواج یافته است.  

طرح و نقش در فرش کرمانشاه

در فرهنگ قالی‌بافی کرمانشاه، لفظ و واژه «گل» به معنی نقش به کار برده می‌شود. چنانچه در گل اکبرآباد و... منظور از گل، نقشه کلی قالی است. همچنین ریزه گل به معنی خرده نقش‌های قالی است؛ اما این دو واژه، (گل و ریزه گل) در مواردی به معنی یک نقش یا خرده نقش معین هم می‌آیند. این نقوش و طرح‌ها، کاری ابداعی از افراد بومی منطقه است و از تنوع و ویژگی خاص خود برخوردار است، به نحوی که در مناطق دیگر نمونه آنها را نمی‌توان یافت. نقش (بازوبندی) که در بعضی از روستاهای سنقر (شیرین شکر) هم نامیده می‌شود جزء نقوشی است که هنوز بازار خاص خود را حفظ کرده است. نقشه‌های متداول منطقه از چندین نقش شناخته شده تشکیل یافته که عبارتند از: دارگل، بازوبندی، سماوری، عبداللهی، اکبرآباد، حسین آباد، کیونانی (که بازرگانان و دلالان به نام‌های خانم آباد و تخت جمشیدی می‌شناسند). این نقوش در برگیرنده بعضی خرده نقش است که به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم: پنجه، حوض، ماسی (ماهی)، ملوچک (گنجشک)، چراغ، ماه، خرس، قلاب، چکش، بازو (وردنه)، شمامه (دستنبو)، لاک‌پشت، گوشواره، چهار چشم، ریزه گل، بازوبند، دارگل، بال، نان، ماه، شال، آفتابه، یقدان (صندوق و یخدان)، سماور، مسجد، پنجره، گل مروارید، گل زنگوله، گل جقه، پنجه گربه، مینی و پرچم.  
نقشه های  محلی شناخته شده که  نام  روستاهای  معینی  را بر خود دارند، گواه بارزی بر قدمت و اصالت هنر فرش‌بافی در کرمانشاه است. از این جمله این نقوش عبارتند از: نقشه‌های کیونانی، حسین آبادی، اکبرآبادی و غیره که به نام روستاهای کیونان، حسین آباد و اکبرآباد نامیده شده است. روستاهایی که نامشان بر این نقشه‌ها نشسته، زادگاه این نقشه‌ها بوده‌اند و یا ممکن است بافندگانشان در این مورد تقدم یا مهارت بیشتری داشته‌اند.

دست‌بافته‌های هرسین کرمانشاه

در استان کرمانشاه نام هرسین با گلیم همراه است. گلیم‌بافی در این منطقه پیشینه‌ای طولانی دارد و امروزه هرسین از مراکز عمده تولید گلیم است. نقوش گلیم هرسین بسیار متنوع است و از نقش‌ها و خرده نقش‌های فراوانی تشکیل شده است. نقوشی مانند مرغابی، مل چفته، سماور، گنجشگ از جمله نقش‌های معروف گلیم هرسین هستند. گلیم هرسین به دلیل داشتن طرح‌های انتزاعی خاص و نقوشی که برگرفته از ذهنیات بافنده و محیط و پیرامون او است و همچنین به لحاظ استفاده از پشم مرغوب از ارزش بالایی برخوردار است. از گذشته تا کنون فرش زینت بخش دیوارها و دلنوازترین زیرانداز خانه‌های ایرانیان است.  
بافته های کردی سنندج (سنه) و بیجار منحصربه فرد و از یکدیگر بسیار متمایزند.از ویژگی هایشان گره متوازی آنهاست، یعنی ایجاد خط مورب در هر بار گره زدن که در بیشتر بافته های عشایری مشاهده می شود از جمله در منطقه جاف ایران و غازیان تپه ترکیه به طور عمده مشاهده می شود. فرش کرمانشاه دارای طرح و رنگ و بافت خاصی است و می توان ادعا کرد شناسنامه ویژه خود را دارد؛ خصوصاً در فرش منطقه سنقر و کلیایی که در نوع خود بی نظیر است.یکی از ویژگی های مهم فرش این است که در چند فصل مختلف بافت آن ادامه پیدا نکند.به همین دلیل در مناطق سردسیر استان، مثل سنقر و کلیایی و کنگاور چون مردم در فصل سرما کمتر می توانستند بیرون بیایند، به بافت فرش روی می آوردند و به جز خلق آثار و طرح های زیبا به اقتصاد خانواده هم کمک می کردند.  
بافت فرش در روحیه مردم و گذران امورات آنها تأثیر زیادی داشته است و به لحاظ عرفانی و روحی و روانی هم بافت فرش قابل تأمل بوده است؛ زیرا بافت فرش و رنگ های متنوع آن موجب تعالی روح و روان بافنده می شده است.نکته قابل توجه این که ملزومات بافت فرش به نوعی آهنگین و موسیقیایی بوده و خانم ها علاوه بر کار در خانه، اقدام به بافت فرش می کردند و این روحیه کار و تلاش را به سایر اعضا خانواده منتقل می کردند  

شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف  و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از  فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید. 

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا  تابلو فرش دستباف  هستید، به قسمت پایگاه مقالات  بازرگانی فرش هویدا   مراجعه نمایید .