فرش دستباف کردستان

آشنایی با فرش دستباف کردستان

کردستان از قدیمی‌ترین مراکز مهم قالیبافی ایران به حساب می‌آید. قالی‌بافی در این منطقه به صورت پیشه‌ی پیشینه‌داری تثبیت شده است که از سال‌های پیش افراد را که عمده‌ی آن‌ها زنان و کودکان بوده‌اند، در مراکز شهری و روستایی به خود مشغول کرده است؛ و علاوه بر این که سبب شهرت فرش در بازارهای داخل و خارج شده است، یکی از دلایل تأمین معیشت زندگی مردم نیز همین مسأله بوده است.  
البته لازم به توضیح است که یکی از نخستین تکه‌های مکشوفه از منسوجات در ایران متعلق به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد در ناحیه‌ی سه‌گابی کردستان است که از درون تابوت‌های سفالین محتوی اجساد کودکان کشف شده و دیگری کشف الیاف طبیعی در طبقات زیرین گنج‌دره با قدمتی 12 هزار ساله است که به دو دسته‌ی تبر سنگی پیچیده شده بود. هر دوی این نمونه‌ها می‌توانند پیشینه‌ای از تاریخچه‌ی ساخت منسوجات در ایران و البته کردستان باشند. قالی و گلیم جزو سرمایه‌های مادی هر خانواده در کنار جواهرات، اثاثیه، پول، حیوانات و دام‌ها به حساب می‌آید و زنان قسمتی از زمان خود را صرف بافت قالی و گلیم می‌کنند تا هم خود از آن استفاده کنند و هم با فروش آن به اقتصاد خانواده کمک نمایند. طبیعت و نوع دام‌ها در کردستان برای تولید پشم مصرفی بر میزان کیفیت این دستبافته‌ها تأثیر مستقیمی داشته است.

ویژگی نقوش در فرش کردستان

نقش‌هاي كردي در طول دوران‌هاي مختلف به طور كلي ثابت مانده است و با گذر زمان و شرايط فرهنگي و سياسي حاكم تغييرات اندكي كرده است و گاهي موجب اضافه شدن چندين نقشمايه به انواع بافت و ساير هنرهاي منطقه گشته است ولي با اين وجود اصالت خود را حفظ كرده است. کردستان از قدیمی‌ترین مراکز مهم قالی‌بافی ایران است و در نهایت ذوق و قریحه از غرب ایران برخاسته است. در دوره‌ی سلطه‌ی کوتاه مدت عثمانی بر کردستان غارت‌های بسیاری از اموال و قالیچه‌های کردی صورت گرفت که به احتمال بسیار زیاد در زمان حکومت امرای قدرتمند، همچون فرستادگان قاجاری و یا فئودال‌های محلی، قالی‌بافی به صورت چشم‌گیری رواج یافت و حاصل آن نمونه‌های بسیار با ارزشی است که در موزه‌ها به یادگار مانده‌اند. فرش‌های منطقه کردستان دارای ویژگی‌هایی است با خصوصیات قومی و منطقه‌ای که از نوع زندگی اهالی تأثیر پذیرفته است. هنرمند بافنده‌ی کرد میل به ساده و عامیانه گفتن آنچه که در دلش می‌گذشته است دارد و این ویژگی او را واداشته تا زبانی برای بیان اندرون پر درد خویش بیابد و تاریخ رایج زمان خود را سینه به سینه نقل کرده و گرامی دارد. بنابراین تمامی نقش و نگاره‌ها که در طول زمان بر صنایع‌دستی از جمله فرش‌های کردستان نقش بسته‌اند، شامل حالات و احساسات بافنده است که با زبان استعاره و رمز و راز و اشاره با ما هم‌صحبتی می‌کند. دست‌بافته‌های اقوام مختلف کرد و شهرنشینان استان‌های کردستان، جز در مورد گره مشترکی که استفاده می‌کنند (گره ترکی) شباهت‌های چندانی در طرح و رنگ و پرز و پودهای مصرفی ندارند. بنابراین همواره فرش‌های مناطق مختلف کردستان را بایستی به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد.

مهم‌ترین مراکز بافت فرش در کردستان

 از ميان شهرهاي استان كردستان، سنندج، بيجار، قروه و بانه از مهم‌ترين مراكز بافندگي اين استان محسوب مي‌شوند. در يك تقسيم‌بندي كلي، قالي‌بافي اين استان به سه دسته سنه‌باف به مركزيت سنندج، افشار باف به مركزيت سقز و فرش بيجار و گروس تقسيم مي‌شود. قالي‌هاي افشار باف اين استان توسط ايلات افشار كه در حد فاصل مناطق شمالي در سقز و بانه تا سردشت و بوكان در آذربایجان غربی مستقر هستند، تولید می‌شوند. نقش قالي‌هاي كردستان در دوره‌هاي مختلف تحت تأثير سمبل‌ها، محصولات مختلف خصوصاً پارچه‌هاي زمان صفويه، اشكال و عكس‌هاي روي بسته‌بندي‌هاي فرنگي درزمان قاجار و حتي پهلوي قرار گرفته است. و همچنين عكس‌هاي حيوانات، گياهان، گل‌ها، نقوش پارچه‌ها درسده‌هاي هجدهم و نوزدهم ميلادي تأثير بسزايي در قاليچه هاي اين منطقه داشته است.

ویژگی‌های فرش دستباف سنندج  

در شهر سنندج که مرکز استان کردستان است، از حدود دو قرن پیش تاکنون ظریف‌ترین فرش‌های یک پوده‌ی مشرق زمین بافته می‌شود. بافندگان سنندجی از الیاف بسیار تابیده شده در بافت فرش استفاده می‌کنند و به همین دلیل است که گره فرش‌های آن‌ها در پشت فرش به خوبی دیده می‌شود. پشم مورد استفاده در فرش‌های سنندج بیشتر از نوع دستریس و بسیار نازک است. با وجود آنکه گره نامتقارن در میان فرشبافان به گره فارسی یا سنه (نام قدیمی این شهر) معروف است اما فرش‌های سنندج با گره متقارن یا ترکی بافته می‌شوند.

گره و بافت در فرش سنندج  

همان‌طور که گفته شد فرش‌های سنندج از نوع یک پود هستند و با استفاده از گره متقارن ترکی بافته می‌شوند. رجشمار فرش‌های این منطقه اغلب بین 25 تا 35 است اما در فرش‌های ابریشمی رجشمار به حدود 50 یا 60 نیز می‌رسد. پشم مورد استفاده در فرش‌بافي با دقت زيادي ريسيده مي‌شود و جنس تار نيز از پنبه است. البته در برخي از نمونه‌هاي با ارزش قديمي تارهاي ابريشمي در رنگ‌هاي مختلف براي چله‌كشي استفاده شده‌است كه در عرض فرش، تارها با رنگ‌هاي گوناگون قرمز، سبز، آبي و زرد ديده می‌شود که اصطلاحاً به «تارهای رنگین کمان» معروف هستند.

ابعاد رایج در فرش سنندج  

به لحاظ ابعاد، بافندگان سنندجی اغلب فرش‌های خود را در ابعاد کوچک همچون پشتی، ذرع و نیم، سجاده و به‌ندرت کلگی می‌بافند. بافت فرش در ابعاد بزرگ‌تر در این منطقه رایج نیست.

رنگ‌بندی در فرش سنندج  

رنگ‌های به کار رفته در فرش سنندج اغلب شامل آبی، سرمه‌ای، قرمز، مغز پسته‌ای، عاجی، طلایی، هلویی، قهوه‌ای و سبز است. این رنگ‌ها که جلا دهنده‌ی نقوش متنوع و چشم‌نواز این فرش‌ها است، از پوست میوه‌ها یا برگ درختان تهیه می‌شوند. هنرمندان سنندجی در رنگرزی الیاف بسیار دقیق عمل می‌کنند و رنگرزی خامه‌های فرش در کردستان همانند دیگر مناطق قالیبافی در ایران با استفاده از رنگ‌های گیاهی است و رنگرزی در محل‌هایی به نام رنگرزخانه یا محله‌های رنگرزان معروف گشته است، انجام می‌شود.

نقوش اصیل فرش سنندج  

قالی‌های کردی چه از نظر زیبایی و ترکیب رنگی و چه از نظر نقوش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. بافت این قالی‌ها بسیار فشرده و دقیق هستند به صورتی که دوام آن‌ها متمایز از قالی هر منطقه‌ای است و نقوش این قالی‌ها نیز بسیار متنوع هستند. گاهی نیز با نقوش اساطیری روبه رو می‌شویم که ریشه‌ای بس کهن دارند مانند بته به عنوان سمبل زندگی و نقوش خوشه گندم، درختان افشان کاج‌ها که هر کدام به اشکال مختلفی بر دست‌بافته‌ها نقش می‌بندند. طرح‌های فرش سنندج بیشتر به صورت هندسی است با طرح‌های ترنج‌دار بزرگ شش گوشه، بندی دسته‌گل و بته‌ای. طرح‌هایی که در گذشته در سنندج بافته می‌شدند شامل محرمات، گل جرسه، یحیی حکیمی، گربه و موش، ظل‌السلطانی، گل مینا خانم، گل خورشید خانم، گل اطلسی، گل امرود، گل و بلبل، گل وکیلی، گل میرزا علی، گل و طوطی، عروس و داماد، جقه زمرد بوده است. البته در گذشته‌های دورتر طرح‌های قدیمی‌تری چون جقه بادام، قلاب، شورآبی، سگ دم ماهی، ماهی زنبوری، گاو ماهی، شاخ شکسته، کلاه فرنگ، ترنج ماهی هرات، مجلسی، محرابی، لیلی و مجنون، گل محمدی که تعدادی از این نقشه‌ها ذهنی بافت هم بودند در این منطقه بافته می‌شدند.

طرح بته‌ای  

استفاده از طرح بته‌ای در فرش‌های سنندج بسیار رایج است و به این صورت است که طرح بته در ردیف‌های موازی در متن فرش تکرار می‌شود. نقش بته فرش کردستان به نقوش بته در فرش‌های قم، اراک و کرمان و بیرجند متفاوت است. در فرش سنندج نقش بته به صورت شاخه شکسته و منحنی به صورت جدا و با موتیف‌های فرعی و یا سراسری همیشه با اقبال مشتریان فرش مواجه بوده است.

طرح هراتی  

طرح دیگری که در بسیاری از دیگر مناطق قالی‌بافی ایران مشاهده می‌شود، هراتی است که در میان فرش‌های سنندج نیز دیده می‌شود. در سنندج طرح تلفیقی بته‌ای با هراتی در سبک هندسی یا ترنجی شش گوش و حاشیه‌ای کاملاً اختصاصی بافته می‌شود به این صورت که زمینه فرش با نقش هراتی و حاشیه‌ی آن با نقش بته بزرگ به صورتی که بته‌ها مانند مهره تسبیح به دنبال هم قرار گرفته‌اند، است.

نقش درخت و گل  

نقش درخت و بوته‌های گل نیز گاهی در فرش سنندج دیده می‌شود. این طرح بیشتر طرح تلفیقی درختان سرو و بید مجنون و چنار است که در طرح‌های جوشقان و لرستان نیز دیده می‌شود. این نقوش اغلب به صورت تک در متن سرمه‌ای فرش‌های سنندج دیده می‌شود. حاشیه‌ی این فرش‌ها نیز اغلب به رنگ قرمز هستند.

شما می‌توانید جهت  خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از  فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید.  

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه  فرش دستباف و یا  تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات  بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید.