فرش دستباف سنقر و کلیایی

معرفی فرش اصیل کلیایی و ویژگی‌های آن

شهرستان سنقر و کلیایی یکی از شهرستان استان کرمانشاه است که در غرب ایران واقع شده است. اگر شهرهاي همدان، کرمانشاه و سنندج را به‌عنوان رئوس یک مثلث فرض کنیم، شهرستان سنقر کلیایی با مساحتی حدود 2242 کیلومتر مربع در مرکز این مثلث قرار دارد. در این منطقه، فرش‌هایی بسیار باکیفیت و اصیل بافته می‌شود که نقوش بسیار منحصربه‌فردی نیز دارند. در این مقاله، به معرفی فرش‌های زیبای کلیایی خواهیم پرداخت.

تاریخچه فرش‌بافی شهرستان کلیایی

در شهر کوچک سنقر و روستاهاي اطراف آن، فرش‌هایی بافته می‌شود که حداقل قدمت آن‌هابه هفتاد سال پیش می‌رسد. سیسیل ادواردز، مؤلف کتاب قالی ایران، که از کرمانشاه به‌عنوان بازار فرآورده‌ي پشم ایلات کرد در مغرب ایران یاد نموده، کردها را اغلب مردمی چادرنشین و شبان نامیده که از گوسفندانی که در نواحی کوهستانی به چرا مشغول‌اند پشم دورگه‌ي مرغوب با رشته‌هاي بلند و تاب‌دار به دست می‌آورند که این پشم شبیه پشم آناتولی و به همان خوبی و مرغوبی است. به گفته ادواردز هر ساله در ماه‌های ژوئن و ژوئیه، در حوالی رودخانه‌ی قره‌سو در خارج از شهر کرمانشاه، گروهی از زنان دیده می‌شوند که... مشغول شستن پشم‌هایی هستند که از گوسفندان چیده شده است

فرش‌های عشایری کردستان

ناحیه‌ی اصلی تهیه‌ی قالیچه‌های عشایری کردستان در داخل دایرهای به شعاع 50 مایل قرار گرفته است که مرکز آن قدري به سوي مغرب روستاي قروه است. این ناحیه شامل روستاهاي کلیایی و شهر کوچک سنقر است که بازار این صنعت به شمار می‌رود. گروه دیگری در شمال غربی کلیایی واقع گردیده و مرکز آن شیرین آباد نام دارد. بیست سال قبل فرآورده‌هاي ناحیه‌ي کلیایی در سال، بالغ بر چندین هزار تخته بوده است ولی به‌تدریج این میزان کاهش می‌یابد. در حال حاضر میزان فرآورده‌ي این ناحیه برابر با مجموع فرآورده‌هاي سایر نواحی کردستان تخمین زده شده است که این کاهش میزان فرآورده‌ي عشایري به دو دلیل هست، یکی از هم پاشیده شدن زندگی ایلاتی که نتیجه‌ي اسکان بوده است و دیگري افزایش بهاي پشم، علت دوم قاطع‌تر می‌باشد، زیرا ایلات و عشایر از این رو قالی می‌بافند تا از مقدار پشم اضافه‌اي که در اختیار دارند حداکثر استفاده را برده و سودي عایدشان شود، در حالی که این انگیزه دیگر وجود ندارد چون کل محصول پشم خود را یکجا و با بهاي مناسب می‌توانند به فروش برسانند. ولی خطر در این است که اگر روزي وضع برگردد و فروش پشم به این سهولت میسر نگردد حرفه‌ي قالی‌بافی در اغلب این نواحی فراموش خواهد شد. روستاهای شیرین آباد که از لحاظ اهمیت در درجه‌ي دوم قرار دارند؛ داراي قالیچه‌هایی است که قدري به فرآورده‌های بیجار شبیه‌اند. فرآورده‌های سایر عشایر و تیره‌های کُردی مثل هرکی و سنجابی و گورانی و جافی و کلهر قابل ملاحظه نبوده و معدودي قالیچه‌هاي سنجابی و جافی (با مایه‌هاي آبی خوش رنگ) در بازار مشاهده می‌شود، ولی مسلماً میان فرآورده آن‌هابیشتر از یک دهم سال‌هاي 1930-1935 نبوده و علت آن، یکی اسکان عشایر و دیگری افزایش بهای پشم است.

فرش سنقر، نوعی فرش کردی است

فرش سنقر از نوع قالیچه‌هایی است که می‌توان آن‌ها را کُردی و یا حداقل زیر نفوذ فرهنگ کُردی دانست و شاید اغراق نباشد که قالیچه‌هاي مناطق کُردنشین را، شاید به دلیل زندگی کُردان که دائمأ با طبیعتی زیبا و چشم‌نواز و کوهستان‌هاي سربلند و مرتع‌های سرسبز در تماس هستند، از زیباترین فرش‌هاي ایران بنامیم. این کیفیت خالص طبیعی را عمدتاً در وجود نقوش خود جوش و ذهنی که منطقه به منطقه و روستا به روستا متفاوت است می‌توان دید و همانطور که در آینده خواهیم دید، امیدواریم که این کیفیت ناب و ممتاز که یکی از وجوه امتیاز فرش‌های ایرانی است، همواره پایدار بماند.

نقوش خاص فرش سنقر و کلیایی

نقوش استفاده شده براي بافت در سنقر و کلیایی بیشتر حالتی غریزی و فطري داشته است (به غیر از آن چه این زمان بر اثر آموزش‌های سازمان یافته و از روي نقشه‌های شناخته شده و معروف بافته می‌شود) و بافندگان گاه با استفاده از ابزار و اشیا و آن چه در اطراف زندگی آن‌هادیده می‌شده طرح‌ها و نقوشی خلق کرده که به‌راحتی در حوزه‌ي تفکر و فرهنگ سنتی و فرش‌های کهن آن‌هاجایگاه مهمی داشته است که میتوان به نقوش جالبی همچون پنکه‌ای، تلفنی، سم گاوي، شانه، کشتی دو گل، هفت تیري و غیره اشاره کرد که حاصل این نقوش فرش‌هایی زیبا و جالب توجه بوده است. این مسأله عیناً در داستان‌ها و موضوعات تاریخی و کهن و اسطوره‌های منطقه نیز قابل مشاهده بوده است. نقشه‌ي تخت جمشید، درختی، شیر سنگی، لیلی و مجنون، شکارگاه، طاق بستان، حوضی و غیره بیش از آن که شکلی مستند و تاریخی داشته باشد، حاصل ذهن خیال پرور بافندگان خوش ذوق این ناحیه است. این مسأله نه تنها عیب فرش محسوب نمی‌شود، بلکه به مفهوم خلاقیت و توانایی فرهنگی است که بر قابلیت انعطاف و گستردگی قالی‌بافی تأثیرگذار است.

ویژگی‌های فرش کلیایی

فرش کلیایی عمدتأ به دو گروه تقسیم می‌شود:   
1- فرش‌های دستباف روستایی   
2- فرش‌های دستباف شهري

فرش روستایی کلیایی

در ادامه به ویژگی های فنی فرش روستایی کلیایی میپردازیم 

مواد اولیه 

فرش‌های دستباف روستایی این منطقه تمام پشم هستند، به این شکل که تار و پود از پشم، تار پنبه و پود پشم یا برعکس هستند و پشم مورد استفاده نیز اغلب خود رنگ است.

ابعاد

رایج‌ترین ابعاد در فرش‌های روستایی کلیایی شامل این موارد است: پشتی، ذرع و نیم، قالیچه، خرک، پرده‌ای، کناره، میانه (150×300)، کلگی، و قالی در ابعاد 1×1.5 متر به بالا و حتی ابعاد بزرگ‌تر از 12 مترمربع.

رجشمار

رجشمار فرش‌های روستایی کلیایی بین 15 تا 40 است.

نوع گره

فرش‌های روستایی این ناحیه مانند بسیاری از دیگر فرش‌های کردی با گره ترکی (متقارن 9 بافته می‌شوند.

نوع باف

فرش‌های روستایی این ناحیه اغلب از نوع یک پود و تخت باف هستند. اما در برخی موارد استفاده از دو پود و لول بافی نیز دیده می‌شود.

رنگ

الیاف مورد استفاده در بافت فرش‌های روستایی این منطقه تماماً با استفاده از مواد طبیعی رنگ‌آمیزی می‌شوند. همچنین از رنگ طبیعی الیاف پشم (پشم خود رنگ) نیز در بافت استفاده می‌شود.

طرح و نقشه

نقوش این ناحیه بیشتر هندسی و شکسته هستند و اغلب به صورت ذهنی بافته می‌شوند.

شیرازه

شیرازه فرش‌های روستایی بافت این منطقه از نوع گرد و ساده و متصل هستند.

فرش‌های شهری کلیایی

در ادامه به ویژگی های فنی فرش شهری کلیایی میپردازیم 

مواد اولیه

تار و پود فرش‌های دستباف شهری کلیایی از جنس پنبه و پرز آن از پشم (پشم کرمانشاهی) است.

ابعاد

رایج‌ترین ابعاد فرش‌های شهری این منطقه شامل: پشتی، ذرع و نیم، قالیچه، کناره، پرده‌ای، خرک و قالی است.

رجشمار

رجشمار فرش‌های شهری باف کلیایی معمولاً بین 20 تا 40 است.

نوع گره

گره متقارن یا ترکی، گره رایج در بافت فرش‌های شهری کلیایی است.

نوع بافت

فرش‌های شهری این منطقه از نوع لول باف و دو پود هستند.

رنگ

فرش‌های شهری باف کلیایی با استفاده از الیاف رنگ شده با رنگزاهای گیاهی و شیمیایی رنگ می‌شوند. رنگ‌های بکار رفته اغلب شامل شتری، لاکی، سرمه‌ای، سبز، آبی، زرد، قهوه‌ای، نارنجی، قرمز درخشان، سیاه، بور و کرم است.

طرح و نقش

نقوش فرش شهری این منطقه از نوع گردان است و شامل نقوش بوته، ماهی، درختی، افشان و لچک و ترنج است. همچنین طرح‌های ماهی بیجار، جوزان ملایر و ساروق کرمان نیز در این منطقه بافته می‌شوند.

شیرازه

شیرازه‌های فرش در این منطقه از نوع متصل و ساده است.

نقش «تخت جمشید» در فرش سنقر

قبایل کرد سنقر در شمال غربی ایران و 90 کیلومتری شمال همدان ساکن هستند. قالی‌های جدیدتر سنقر دارای تار و پود پنبه‌ای بوده که به شیوه تک پود (تخت باف) بافته می‌شوند. قالی‌های قدیمی سنقر نیز دارای ساختار تار و پود پشمی و رنگ‌های درخشان و براق بودند. کلیایی‌ها از تولدکنندگان مهم قالی‌های کردی محسوب می‌شوند. از طرح‌های رایج مورد استفاده آن‌ها می‌توان به نقش «تخت جمشید» اشاره کرد.

الیاف پشم مرغوب فرش کلیایی

پشمی که در استان کرمانشاه به عمل می‌آید از نژاد سنجابی بوده و گوسفند سنجابی از نژاد گوسفندانی است که بدن آن‌هااز پشم بلند و نسبتأ ضخیمی پوشیده شده است. این نوع گوسفندان داراي پشمی هستند که در هنر- صنعت قالی از کاربرد مطلوبی برخوردار بوده و بدین جهت آن‌ها گوسفندان با پشم مخصوص قالی نامیده می‌شوند. ظرافت الیاف پشم آن‌هابین 35 تا 50 میکرون طول آن تا 380 میلی‌متر هست.

طرح و نقش فرش کلیایی

قالی کلیایی از متنوع‌ترین بافته‌هاي ایلی و عشایري ایران بوده است و بنا به عرف محلی، در گذشته نقشه‌ها به نام روستاهایی که بیشتر آن نقشه را می‌بافتند و یا قالی‌های‌شان به آن نقشه مشهورتر بوده، نام‌گذاري می‌شده است. قالی کلیایی به اندازه‌هاي تمام روستاهایی که در آن قالی‌بافی رایج بوده، متنوع و رنگارنگ است. قالی کلیایی نیز به واسطه‌ي پیشینه‌ای طولانی در تولید قالی، مجموعه‌اي از نقوش خاص را شامل می‌شود. با این حال نمی‌توان با قاطعیت از بومی بودن تمام نقوش اطمینان حاصل کرد. نقش‌هاي رایج در قالی منطقه شامل دو بخش است: نقش‌های غیر بومی و مهاجر و نقش‌هاي بومی بر اساس مطالعاتی که درباره‌ي نقش و نگاره‌هاي عامیانه در صنایع‌دستی مناطق مختلف ایران به عمل آمده است می‌توان گفت که تمام دست‌باف‌هاي بومی مناطق مختلف ایران و به‌خصوص بافته‌هاي روستایی و عشایري، داراي نقشه‌هاي هندسی و نگاره‌هاي انتزاعی بوده و بافندگان استان کرمانشاه، همچون سایر بافندگان مناطق دیگر ایران، بسیاري از نقش‌هاي نمادي را به شیوه‌اي خاص در دست‌بافته‌های‌شان استفاده کرده‌اند.

نقوش اصیل و بومی فرش سنقر و کلیایی

نقشه‌هاي رایج در شهرستان سنقر و کلیایی از تنوع چشمگیري برخوردار بوده مانند بازوبندي، دو گل اکبر آباد، تک‌گل سطر، تک‌گل خیاران، تک‌گل شاه ویس آباد، حسین آباد، نخودي، سیخ کباب، سید عبداللهی، دار گل، ماهی بیجار، ماهی زنبوري، بالونی، کله گاوي، سماوري، ترنج لنجاب، ترنج آب باریک، سروي کیوه نان، سروي فاطمه خانمی، جوزان ملایر، تک گل تبر زینی، تک‌گل حسین‌آباد، دو گل هفت تیری، گل سرخ بیجار، گل و بلبل قم، چهار فصل تخیلی، چهار فصل قم، حوضی بختیاري، گلدانی بیجار، جنگلی جوزان، شکارگاه سوار، شکارگاه پیاده، شکارگاه سوار و پیاده، لیلی و مجنون، شاه پرک یا برگ بیدی، لچک و ترنج و بندی هستند. موارد نام برده، مجموعه وسیعی شامل نقوش بومی و غیر بومی این منطقه است که بالطبع با شهری‌بافی و نظام‌مند شدن تولید قالی در منطقه، نقوش بومی به‌تدریج رنگ باخته و دلیل آن نیز از یک سو در ماهیت سبک روستایی باف مناطق سنقر و کلیایی و از سوی دیگر در شهرنشینی و تغییرات نسلی می‌توان جستجو کرد.

سخن پایانی

فرش‌های دستباف سنقر و کلیایی نوعی فرش کردی و اصیل است که کیفیت و زیبایی منحصربه‌فردی نیز دارد. شاید فرش‌های این منطقه در بازار کمتر شناخته شده باشند، اما باید گفت اگر به دنبال فرشی بااصالت در طرح و نقش و کیفیت در مواد اولیه و بافت هستید، می‌توانید فرش سنقر و کلیایی را انتخاب کنید.  

  شما می‌توانید جهت  خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور  خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین ازفروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید      

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات  بازرگانی فرش هویدا      مراجعه نمایید.