مکانیزم بافت و ویژگی‌های فرش‌های تمام‌لول
لول بافی سومین شیوه یا مکانیزم بافت فرش‌های دستباف ایرانی است دارای ویژگی‌های فنی و ظاهری مختص به خود است. در این مقاله قصد داریم به بررسی ویژگی‌ها و چگونگی بافت فرش‌های تمام‌لول بپردازیم. در مکانیزم تمام‌لول بافنده پس از اتمام هر رج از بافت، از دو پود با ضخامت‌های متفاوت برای پودگذاری استفاده می‌کند، به این ترتیب که ابتدا یکی از پودها (پود ضخیم) از زیر ضربدر عبور کرده به خوبی کشیده می‌شود و با استفاده از ضربات محکم دفتین به خوبی کوبیده می‌شود. پس از آن، پود ضخیم از بالای ضربدر و با ضربات آهسته روی پود ضخیم قرار می‌گیرد.
شیوه لول بافی فرش
در این شیوه‌ی بافت، همانند فرش‌های نیم‌لول، به علت استفاده از دو پود تمامی چله‌ها به صورت زیر و رو و در دو سطح متفاوت قرار می‌گیرند. اما تفاوت این دو شیوه در این است که در فرش‌های تمام‌لول، به علت شدت کشیدن پود ضخیم (پود زیر) و همچنین اختلاف ضخامت قابل توجه مابین پود زیر و رو، چله‌ها بیشتر از فرش‌های نیم‌لول از یکدیگر فاصله پیدا کرده و اختلاف سطح آن‌هابه حدی است که تقریباً روبروی یکدیگر قرار می‌گیرند.
دلایل لول‌بافی در فرش دستباف ایرانی
با توجه به تعاریفی که تاکنون از سه شیوه‌ی تخت‌باف، نیم‌لول و تمام لول ارائه شد، موارد زیر را می‌توان از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های فرش‌های تمام‌لول دانست:
- استفاده از دو پود با ضخامت‌های متفاوت پس از اتمام هر رج از بافت در فرش‌های تمام‌لول.
- کشیدن و محکم کوبیدن پود اول یا پود ضخیم در هر رج از بافت که سبب می‌شود تارها به طور کامل از یکدیگر جدا شده و در دو سطح زیر و رو قرار بگیرند.
- به دلیل شیوه‌ی بافت در فرش‌های تمام‌لول که به آن اشاره شد، سطح مقطع گره‌ها به شکل مربع در آمده و طول و عرض هر گره به یک اندازه می‌گردد. در نتیجه خطوط منحنی و نقوش گردان تنها در این مکانیزم بافت است که به صورت کاملاً منحنی و در فرم اصلی خود ظاهر می‌شوند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در فرش‌های تخت‌باف و نیم‌لول، نقوش گردان به شکل هندسی یا نیمه هندسی تبدیل می‌شدند.
- در صورت بافت صحیح و مهارت کافی بافنده در پود گذاری، فرش‌های تمام‌لول از پست کاملاً منظم و یکدست هستند و پود ضخیم یا نازک از پست فرش نمایان نیست.
تاریخچه مکانیزم‌های سه‌گانه بافت فرش و تمام لول بافی در ایران
شواهد به دست آمده از بررسی قدیمی‌ترین نمونه‌های فرش دستباف ایرانی همچون فرش پازیریک نشان می‌دهد که بافندگان ایرانی حداقل از حدود 2500 سال پیش به ضرورت استفاده از دو پود (یک پود رو و یک پود زیر) در بافت فرش آگاه بوده‌اند. اما زمان دقیق استفاده از مکانیزم لول‌بافی مشخص نیست؛ اما به این دلیل که سیر تکامل نقوش در فرش پرزدار به شکلی بوده است که نقوش از صورت کاملاً شکسته به نیمه شکسته و نیمه گردان و در نهایت به نقوش کاملاً گردان تحول یافته است، بنابراین می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که نخستین مکانیزم مورد استفاده در بافت فرش‌های تاریخی تخت‌بافی بوده است. چرا که در شیوه‌ی تخت‌باف (استفاده از تنها یک پود نازک) است که بافت نقوش هندسی در آن نتیجه‌ی غیر قابل اجتناب شیوه‌ی بافت بوده و به سلیقه و خواست بافنده بستگی ندارد. پس از آنجا که سیر تحول نقوش در فرش‌های دستباف ابتدا به صورت نقوش شکسته، سپس نیمه گردان و درنهایت نقوش گردان بوده است، لذا می‌توان پذیرفت که نخستین فرش‌های تاریخی دارای شیوه‌ی پود کشی تخت‌بافت بوده‌اند، یعنی احتمالاً دو یا چند پود نازک پس از اتمام هر رج از بافت استفاده می‌شده است. اگر چه شواهدی مبنی بر وجود فرش‌های تخت‌بافت در میان نمونه‌های تاریخی به دست آمده وجود ندارد، اما آنچه که مشخص است این است که ادامه‌ی سنت تخت‌بافی از زمانی نامشخص به دوره‌ی حاضر رسیده است و بافت فرش‌های دو پود نازک در حال حاضر در میان اقوام ترکمن و بلوچ همچنان رایج است.
شواهد تاریخی بافت فرش‌های نیم‌لول و تمام‌لول
با پیشرفت هنر-صنعت فرش‌بافی و در مراحل بعدی، بافندگان دریافتند که برای رسیدن به نقوش گردان، بایستی بر ضخامت پودهای مورد استفاده بیفزایند. بنابراین با افزایش ضخامت هر دو پود زیر و رو، تا حدودی این نیاز تحقق یافت و نقوش تا حد زیادی از فرم هندسی خارج شده و به صورت نیمه‌گردان در آمدند. در این مرحله است که مکانیزم بافت نیم‌لول در فرش ایرانی آغاز می‌شود. در حال حاضر از این نمونه بافت یک نمونه‌ی تاریخی (فرش پازیریک) در دسترس است و علاوه بر آن هزاران نمونه‌ی جدید از فرش‌های اصیل بختیاری و کردی و غیره موجود است که گواه این سنت کهن و تلاش بافندگان ایرانی برای بافت نقوش گردان می‌باشد. پس می‌توان به طور یقین به این مطلب اشاره کرد که تلاش برای بافت فرش‌های نیم‌لول و دستیابی به نقوش گردان پیش از فرش پازیریک آغاز شده و پیش از آن نیز مراحل تکامل خود را پیموده است. شواهد به دست آمده و بررسی‌های متخصصانی همچون دکتر علی حصوری نشان می‌دهد که به احتمال بسیار زیاد فرش ایرانی در قرن نهم هجری قمری برای پیشرفت به سوی نقوش ایجاد نقوش کاملاً گردان وارد مرحله‌ی جدیدی شد. در حقیقت از اوایل دوره‌ی تیموریان است که همزمان با تغییرات ایجاد شده در سبک نقاشی ایرانی، طراحی نقشه فرش نیز دچار تغییر و تحول گردید و بافندگان ایرانی برای بافتن فرش‌هایی با نقوش کاملاً گردان، شیوه‌ی استفاده از دو پود با ضخامت‌های متفاوت، یعنی شیوه‌ی تمام‌لول را ابداع کردند. از آن زمان تا به امروز مکانیزم لول‌بافی به آن اندازه گسترش یافت که اکنون اغلب بافندگان حتی در دور افتاده‌ترین نقاط از این شیوه بافت استفاده می‌کنند و به همین دلیل است که انواع نقوش گردان شامل اسلیمی‌ها و ختایی‌ها و نقوش گل و بوته در تمام فرش‌های ایران دیده می‌شود.
فرش تمام لول در دوران هخامنشیان
آنچه که مسلم است این است که در دوره‌ی هخامنشی بافندگان ایرانی با این شیوه‌ی بافت به خوبی آشنا بوده‌اند، چرا که فرش تاریخی پازیریک با استفاده از این شیوه بافته شده است. در نهایت در قرن نهم هجری و در دوره تیموری است که تلاش بافندگان برای خلق فرش‌هایی با نقوش کاملاً گردان به نتیجه می‌رسد و با بافت فرش‌هایی به شیوه‌ی تمام‌لول و استفاده از دو پود نازک و ضخیم در بافت فرش و ایجاد نقوش گردان، سیر تحول تکنیک بافت در فرش ایرانی به کمال می‌رسد و این مکانیزم بافت تا به امروز نیز ادامه داشته است.
گستره بافت فرش دستباف به شیوه تمام لول
در حال حاضر اکثر مناطق ایران فرش‌های دستباف خود را به شیوه‌ی تمام‌لول می‌بافند و بافت فرش تخت و نیم‌لول تنها در نقاطی از ایران رواج دارد که نشان از ادامه‌ی سنت کهن و اصیل فرش بافی ایرانی است. به عنوان مثال می‌توان به فرش‌های اصیل و مشهور ترکمن و بلوچ اشاره کرد که همچنان به شیوه‌ی کهن تخت‌بافی بافته می‌شوند و در نتیجه دارای نقوش هندسی و شکسته هستند؛ و یا در مورد فرش‌های ایلات بختیاری و کردی می‌توان گفت که همچنان از مکانیزم نیم‌لول در خلق دست بافته‌های خود بهره می‌برند و بدین ترتیب نقوش فرش این مناطق به صورت نیمه گردان است.
نتیجه‌گیری
در نهایت می‌توان این‌گونه گفت که مکانیزم تخت‌باف، نخستین شیوه‌ی مورد استفاده برای فرش دستباف ایرانی بوده است که از کهن‌ترین دوران تا به امروز در بافت فرش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیوه‌ی بافت سبب به وجود آمدن نقوش شکسته و هندسی در فرش می‌شود. به مرور زمان بافندگان دریافتند که برای دستیابی به نقوش گردان، بایستی ضخامت نخ پود را افزایش دهند و اینچنین بود که مکانیزم نیم‌لول به وجود آمد.
بمنظور مشاهده مطالعه این مقاله به زبان انگلیسی از این قسمت اقدام نمایید : What is a full-length carpet
بمنظور مطالعه ان مقاله به زبان عربی از این قسمت اقدام نمایید : ما هي السجادة كاملة الطول؟
شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید
اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .
