فرش دستباف یزد

فرش دستباف یزد و ویژگی‌های آن

ساکنان یزد با توجه به خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی منطقه کویر، در زمینه صنایع‌دستی به‌ویژه پارچه‌بافی و قالی‌بافی، پیاده کردن طرح و نقش و رنگرزی به شیوه سنتی مهارت دارند و آثار زیبا و ارزشمندی را به برای تأمین مایحتاج و همچنین کسب معاش خلق کرده‌اند. شهر یزد مهم‌ترین مرکز بافت پارچه‌های سنتی در ایران بوده است که متأسفانه با تأسیس کارخانه‌های نساجی صنعتی، نساجی سنتی این شهر تحت تأثیر قرار گرفت و رو به افول گذاشت. همین امر سبب شد که به‌تدریج اهالی یزد از پارچه‌بافی به سمت قالی‌بافی گرایش پیدا کنند و آن را به‌عنوان پیشه‌ای جایگزین برای پارچه‌بافی انتخاب کنند. در ادامه مطالب قصد داریم شما را با ویژگی‌های فرش‌بافی در این شهر کویری بیشتر آشنا کنیم.

نگاهی تاریخی به یزد

استان یزد که در مرکز ایران واقع شده است، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای دائماً مسکونی جهان است که هزاران سال قدمت دارد. در برخی از منابع تاریخی، بنای برخی از شهرهای تاریخی این استان همچون «میبد» را به سلیمان پیغمبر، «یزد» را به ضحاک و اسکندر مقدونی و «ابرکوه» را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده‌اند. این بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی و فرهنگی این منطقه است. این شهر کویری که بین دشت کویر شمالی و دشت لوت جنوبی قرار گرفته است، گواهی بر سازگاری انسان با برخی از سخت‌ترین محیط‌ها است و این مقاومت در قالی‌های مستحکم و بادوام یزد نیز منعکس شده است.

پیشینه قالی‌بافی در یزد

تاریخچه مشخص و قابل استنادی از قدمت نخستین قالی‌های بافته شده در یزد و نواحی اطراف آن در دسترس نیست تا بتوان تاریخ دقیقی برای آغاز فرش‌بافی در این منطقه به دست آورد. اما باید گفت هنر قالی‌بافی در یزد عمیقاً با تاریخ این شهر عجین شده است. این منطقه در زمان امپراتوری هخامنشی در ایران، مرکز مهم تولید نساجی باکیفیت بالا بود و این سنت تا دوره اسلامی نیز ادامه یافت. با گذشت زمان صنعتگران نساجی یزد به بافت قالی روی آوردند و تخصص آن‌هادر طراحی پارچه تأثیر زیادی بر نقش و نگارهای قالی یزد گذاشت. در فاصله سال‌های 1940 تا 1945 میلادی بود که دولت چند دار قالی‌بافی در این شهر به کار انداخت و عده‌ای از بازرگانان نیز به‌صورت انفرادی شروع به تأسیس کارگاه‌های فرش‌بافی در یزد کردند، به طوری که اکنون در شهرها و روستاهای این منطقه همچون اردکان، ابرکوه، یزد، خاتم، تفت، صدوق، بافق، مهریز و میبد، کارگاه‌های فرش‌بافی فعال هستند. امروزه از تولیدات فرش دستباف استان یزد حدود 5 درصد برای فروش داخل استان، 45 درصد برای فروش در سایر نقاط ایران، و 50 درصد نیز راهی بازارهای خارج از کشور می‌شود.

معرفی نقوش فرش دستباف یزد  

قالی‌های یزد به خاطر طرح‌های پیچیده‌شان، با نقش‌هایی که اغلب دارای ترنج مرکزی و زمینه‌ای با تزئینات غنی پر از نقش‌های گل و الهام‌گرفته از محیط طبیعی منطقه هستند، شهرت دارند. حاشیه‌های این فرش‌ها معمولاً با طرح‌های ظریف و پیچیده تزئین شده‌اند که جذابیت بصری آن‌ها را بیشتر می‌کند. این نقوش نه تنها خیره کننده است، بلکه گواهی بر مهارت و توجه به جزئیات بافندگان یزدی است.

تقلید از فرش کرمان در یزد

در گذشته به دلیل شهرت قابل توجهی که فرش کرمان کسب کرده بود و به سبب وجود طراحان و رنگرزان و تولیدکنندگان خبره، بسیاری از تجار معروف و غیر بومی علاقه زیادی به خرید فرش کرمان داشتند. داد و ستد، مبادله کالا با کالا و بسیاری از موارد دیگر همچون ارزان‌تر بودن دستمزد در این منطقه دلیلی بر ورود فرش‌هایی با نقوش اصیل کرمان در یک دوره خاص به یزد شد. در نتیجه بسیاری از تولیدکنندگان یزدی از طراحان کرمانی کمک گرفتند و مجموع این عوامل سبب حضور و تقلید از بسیاری از فرش‌های کرمان در منطقه یزد شد. فرش‌های بافت یزد که تحت تأثیر قالی کرمان هستند را می‌توان این‌طور تشخیص داد: رنگ قرمز به دست آمده از قرمزدانه و همچنین آبی روشن یا تیره در این فرش‌های یزدی رنگ غالب است و علاوه بر آن، رگه‌های آبی رنگ پود نیز در پشت قالی قابل مشاهده هستند. نمونه‌ای از طرح‌های کرمان در یزد، طرحی معروف به «لاله یزدی» است که نخستین بار به‌وسیله بافندگان یزدی در شهر یزد بافته شد. این طرح یک نقشه لچک و ترنج کف ساده است که به شکل دسته گل (گل‌های لوتوس و رز) است. ترنج در فرش «لاله یزدی» طرحی پرکار است که در هر سر ترنج آن فرم دسته گل و لاله به چشم می‌خورد. رنگ‌بندی این فرش به این شکل است: رنگ لاکی در زمینه، رنگ فیروزه‌ای در لچک‌ها، رنگ سرمه‌ای در حاشیه پهن، لاکی در حاشیه باریک و خاکی در طره‌ها.

تقلید از فرش اصفهان و کاشان در یزد

پس از نزول قالی کرمان به دلیل مواردی همچون بی‌گره بافی و در نتیجه افت کیفیت فرش‌ها، بافندگان یزد به دلیل سفارش‌های زیاد فرش اصفهان، به تقلید از این فرش‌ها اقدام کردند. حتی هم‌اکنون نیز آثاری از فرش بافت یزد با تقلید از طرح و نقش فرش اصفهان، نایین و کاشان، در خانه‌ها دیده می‌شود. طی 30 سال گذشته نیز فرش یزد متأثر از فرش کاشان شده است و این امر همچنان ادامه دارد. در حال حاضر طرح و نقش رایج در مناطق مختلف استان، طرح لچک و ترنج کاشان است و هم‌اکنون فرش یزد با نقشه کاشان در بازار شناخته می‌شود. درواقع استان یزد را اگر به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کنیم، مناطق شمال استان از سبک کاشان، اصفهان و نائین، و مناطق جنوبی از سبک کرمان پیروی می‌کنند.

طراحی نقوش اصیل یزد برای بافت فرش

در سال‌های اخیر تعدادی از نقوش اصیل و کهن یزد را طراحان پارچه دستباف روی کاغذ شطرنجی نقشه فرش منتقل کرده و نقوشی با اصالت و هویت یزدی طراحی کرده‌اند و اما با کمال تأسف باید گفت امروزه از نمونه‌های نفیس و ارزنده فرش یزد تعداد انگشت‌شماری را می‌توان در برخی از مجموعه‌های شخصی مشاهده نمود. طرح و نقش‌های این منطقه با وجود اصالت، زیاد معروف و شناخته شده نیست. به گفته عده‌ای از تولیدکنندگان فرش یزد، در گذشته طرح‌هایی مانند احمد مندآبادی (احمد محمدآبادی) به نام طراح آن که در روستای محمدآباد یزد بافته می‌شد که مشخصه آن طرحی مستطیل شکل و واگیره‌ای با زمینه سرمه‌ای است. همچنین طرح هراتی و طرح خشتی نیز در یزد بافته می‌شده است.

فرش معروف به «سردار جنگی»

از دیگر طرح‌های منطقه یزد می‌توان به طرح «سردار جنگی» اشاره کرد که یکی از طرح‌های قدیمی و مشهور این منطقه است. زمینه این طرح واگیره‌ای در گذشته به رنگ لاکی و حاشیه آن سرمه‌ای بود. امروزه تغییراتی در نقشه این فرش رخ داده و رنگ آن کمی تغییر کرده است. به این صورت که رنگ متن فرش کرم و حاشیه آن خاکی شده است. دلیل نامگذاری این فرش به «سردار جنگی» این است که این طرح به سردار بختیاری که امنیت را در یزد به‌وجود آورد، هدیه شد و به همین نام نیز معروف گردید.

ویژگی های فنی فرش دستباف یزد : 

در ادامه مطالب قصد داریم شما را با ویژگی‌های فنی فرش‌بافی در شهر یزد بیشتر آشنا کنیم.

رنگ و جنس فرش یزد

قالی‌های یزد معمولاً با استفاده از پشم محلی مرغوب برای پرز بافته می‌شوند و اغلب از پنبه برای تار و پود استفاده می‌شود. این ترکیب مواد منجر به تولید فرشی می‌شود که هم نرم و هم بادوام است و برای مقاومت در برابر فرسایش طراحی شده است. رنگ‌های استفاده شده در این فرش‌ها اغلب بازتابی از مناظر اطراف است، با رنگ‌های خاکی قهوه‌ای، قرمز و نارنجی، در کنار آبی و سبز که با استفاده از رنگزاهای طبیعی به دست آمده از گیاهان و مواد معدنی محلی ایجاد شده است. به طور کلی در قالی یزد، بین 12 تا 30 رنگ مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در گذشته رنگ رایج برای زمینه فرش اغلب شامل لاکی و سرمه‌ای بوده است، اما در حال حاضر زمینه بیشتر فرش‌های بافت یزد به رنگ کرم یا سبز است. برای حاشیه نیز معمولاً رنگ‌های سرمه‌ای، خاکی و ترمه‌ای در نظر گرفته می‌شود.

نوع گره و رجشمار در فرش یزد

قالی‌های یزد به‌خاطر تکنیک گره‌زنی ظریف خود شناخته می‌شوند و بافندگان عمدتاً از گره ایرانی (یا سنه) استفاده می‌کنند. تراکم گره در فرش یزد بسته به پیچیدگی طرح و بافنده می‌تواند از 120 تا 840 گره در هر اینچ مربع (35 گره در هر 6.5 سانتی‌متر) متغیر باشد.

ابعاد رایج در فرش یزد

فرش‌های دستباف یزدی معمولاً در اندازه‌های 3×4، 3.5×2.5، 2×3، 2.5×2.5 و 1×1 بافته می‌شوند.

یزد،موزه زنده و مرکز قالی‌بافی

یزد فراتر از شهری است که تاریخچه‌ای غنی در قالیبافی دارد. این شهر در واقع موزه زنده فرهنگ و معماری ایرانی است. این شهر مکان‌های تاریخی خیره‌کننده‌ای مانند مسجد جامع، با ورودی باشکوه کاشی‌کاری‌شده و بلندترین مناره‌های ایران و آتشکده باستانی زرتشتیان را در خود جای داده است که آتشی را در خود دارد که بیش از 1500 سال است که بدون خاموشی می‌سوزد. خیابان‌های پرپیچ و خم شهر مملو از خانه‌های خشتی سنتی و بادگیرها (برج‌های بادگیر) است.

سخن پایانی

یزد یکی از شهرهای تاریخی ایران است که سابقه طولانی در صنعت نساجی دارد. همین پیشینه هنری سبب شده است تا هنرمندان یزدی در هنر فرش‌بافی نیز حرفی برای گفتن داشته باشند و شاهکارهای بی‌نظری را در این زمینه خلق کنند که متأسفانه اکنون تعداد اندکی از آن‌هارا در دست داریم. طرح‌هایی همچون «سردار جنگی» و «لاله یزدی» از اصیل‌ترین و معروف‌ترین نقوش فرش دستباف یزد هستند و علاوه بر آن، بافت فرش‌هایی با طرح لچک و ترنج، خشتی و هراتی نیز در این منطقه رایج است. در پایان باید گفت یزد شهری است که علاوه بر دارا بودن جاذبه‌های تاریخی و گردشگری، فرش و منسوجات دستباف بسیار نفیس و ارزنده‌ای نیز دارد.

شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ،خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید.

اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید.