معرفی فرش سراب و ویژگی‌های آن
سراب، یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که به دلیل قرار گرفتن در جلگه هموار با خاک حاصلخیز و در نتیجه رواج دامداری و کشاورزی، از مهم‌ترین مراکز دامپروری استان آذربایجان شرقی است. این شهر از گذشته‌های دور تا کنون به بافت قالیچه‌هایی در ابعاد کناره، با نقوشی هندسی و برگرفته از طبیعت شهرت داشته است. در این مقاله قصد داریم به معرفی فرش‌های کمتر شناخته شده، اما اصیل و زیبای این منطقه بپردازیم.
تاریخچه فرش‌بافی در شهرستان سراب
سراب شهری با 21 روستا است که به سبب تولید کناره‌ها و پادری‌های دستباف مرغوب در اندازه‌های مختلف، مشهور شده است. سراب از گذشته تا به حال یکی از مراکز عمده قالی‌بافی استان آذربایجان بوده است. بر طبق آمار سال 1375 فرش‌هاي بافته شده در سراب بیشتر در اندازه‌های ذرع و نیم، دو ذرعی و کناره‌هایی با عرض یک متر و طول سه تا شش متر بافته می‌شده و نقشه‌های آن نیز شامل ترنج‌های شش‌ضلعی با نقوش هندسی بوده که با رنگ‌های کلاسیک همچون قرمز، قهوه‌ای، آبی سرمه‌ای و نخودی تزئین می‌شده است.
سراب، شهری مشهور به بافت کناره
قالی‌بافی در این شهر، به شیوه روستایی باف بوده و بافت کناره‌هاي این شهر بسیار محکم، فشرده و معمولأ با نقشی به شکل ترنج‌هاي لوزي شکل منقوش شده است. قالی‌بافی سراب در سال‌هاي اخیر از نظر تهیه‌ي کناره‌هاي مرغوب در اندازه‌هاي مختلف از 8 تا 25 فوت شهرت داشته است. تخته‌های کوتاه‌تر و ارزان قیمت‌تر اغلب در مشرق این ناحیه بافته می‌شده و معمولاً در بازارهای سنتی اردبیل به فروش می‌رسیده است. به همین جهت به کناره‌هاي اردبیلی شهرت یافته است. انواع بهتر و مرغوب‌تر آن در سراب و روستاهاي مجاور آن تهیه می‌شده که در تبریز به کناره‌هاي سراب معروف بوده است. ادواردز در کتاب قالی ایران در بازدید خود از ناحیه سراب در سال 1948 میلادی چنین نوشته است که سراب با کاهش چشم‌گیر میزان تولید روبه رو شده به‌طوری که تقریباً این صنعت از بین رفته است و کارگران قالی باف به اراک (سلطان آباد) مهاجرت کرده و اخیراً در آنجا مشغول بافتن قالی‌های ساروق شده‌اند. فرآورده‌ي تولیدي اصلی این ناحیه، کناره می‌باشد که جزو ارزان‌ترین اجناس تولید شده به دست هنرمندان ایرانی است. اگر چه کناره‌هاي کار دست هنرمندان سراب داراي بافتی فشرده و رنگرزي مرغوبی بوده است ولی به نصف قیمت یک قالی مرغوب هریس در بازار تبریز فروخته می‌شده و براي بافنده سودي در برنداشته به طوري که از فروش خود پشم سود بیشتري عایدشان می‌شده است.
ویژگی‌های فرش سراب
فرش سراب عمدتاً به دو گروه تقسیم می‌شود:
1. روستایی
2. شهری
فرش روستایی سراب
مواد اولیه
فرش‌های روستایی سراب اغلب تمام پشم هستند و با پشم‌های دست ریس محلی بافته می‌شوند.
ابعاد و اندازه
فرش‌های روستایی سراب غالباً در اندازه‌های یک و نیم‌ذرع (112×156)، دو ذرعی (112×224)، سه ذرعی (112×336)، 4 ذرعی (112×448)، و یا قالی در ابعاد 1×3، 1×4، 1.5×3 و 2×4 بافته می‌شوند.
رجشمار
رجشمار فرش‌های روستایی در سراب معمولاً بین 20 تا 30 است.
نوع گره
نوع گره در فرش‌های روستایی سراب از نوع ترکی (متقارن) است.
نوع بافت
فرش‌های روستایی سراب غالباً تخت باف هستند.
رنگ
در فرش‌های سراب حدوداً تا ده رنگ در هر فرش متنوع است. در گذشته از رنگ‌های گیاهی برای رنگرزی الیاف استفاده می‌شده است؛ اما در حال حاضر رنگ‌های شیمیایی نیز به‌کار می‌رود.
طرح و نقشه
آرشان و جلده باخان از جمله معروف‌ترین طرح‌ها در فرش‌های روستایی سراب هستند و نقوش فرش‌ها در این منطقه اغلب شکسته و هندسی است.
شیرازه
شیرازه‌ها در فرش‌های روستایی سراب به صورت متصل و حصیری دوتایی است و در حین بافت انجام می‌شود.
فرش شهری سراب در گذشته
مواد اولیه
پشم و کرک دست ریس، مواد اولیه مورد استفاده در فرش‌های شهری سراب در گذشته بوده است.
ابعاد
فرش‌های دستباف شهری سراب در گذشه معمولاً در ابعاد ذرع و نیم، قالیچه، قالی 6، 9، 12، 18 و 24 متري بافته می‌شدند.
رجشمار
فرش‌های شهری باف سراب در گذشته دارای رجشمار 30 تا 50 بوده‌اند.
نوع گره
گره متقارن یا ترکی، گره مورد استفاده در فرش‌های شهری سراب بوده است.
رنگ
برای رنگرزی الیاف فرش‌های شهری باف سراب در گذشته تنها از رنگزاهای گیاهی استفاده می‌شده است.
طرح و نقشه
طرح‌های مورد استفاده در فرش‌های شهری سراب در گذشته اغلب شامل تقلیدی از فرش‌های تبریز و اراك، و همچنین نقشه شکارگاه، شاه عباسی و مادر بچه بوده است.
شیرازه
نوع شیرازه در فرش‌های شهری باف نیز متصل است و در حین بافت اجرا می‌شود.
فرش‌های شهری باف امروزی سراب
مواد اولیه
پشم برای پرز و پنبه برای تار و پود، مواد اولیه‌ای هستند که در فرش‌های امروزی سراب کاربرد دارند. همچنین در بافت این فرش‌ها گاهی از پشم مرغوب و ظریف مرینوس نیز استفاده می‌شود.
ابعاد
ذرع و نیم، قالیچه و قالی 6، 9، 12، 18 و 24 متری، و یا حتی گاهی بزرگ‌تر از این ابعاد (مخصوص مکان مورد نظر)، رایج‌ترین ابعاد فرش‌های شهری امروزی سراب هستند.
رجشمار
رجشمار فرش‌های شهری باف امروزی سراب معمولاً بین 40 تا 50 است و به لحاظ بافت ظریف هستند.
نوع گره
گره ترکی، گره متداول در بافت فرش‌های شهری امروزی سراب هستند.
نوع بافت
فرش‌های شهری باف امروزی سراب به لحاظ مکانیزم بافت به تمام لول گرایش دارند.
رنگ
امروزه رنگ‌های گیاهی و شیمیایی هر دو برای رنگرزی الیاف مورد استفاده در فرش‌های شهری سراب استفاده می‌شوند.
طرح و نقشه
ریز ماهی سراب مشایخی رایج‌ترین طرح در بافت فرش‌های شهری امروزی سراب است.
شیرازه
شیرازه فرش‌های شهری امروزی سراب از نوع متصل است.
فرش‌های تجاری «سراپی»
اصطلاح تجارتی «سراپی» برگرفته از نام شهر سراب است. بافندگان منطقه سراب کناره‌هایی با ترنج‌های تکراری بر زمینه رنگ شتري می‌بافتند. زمینه اطراف ترنج گاه با طرحی شبکه مانند یا خطوط موازي پوشش یافته است. گره متقارن با تراکم نسبی 785 گره در دسی‌متر مربع، از مشخصه‌هاي بافته‌هاي سراب است. ساختار قالی‌ها (تار و پود) تمام پشم یا پشم و پنبه می‌باشد.
تفاوت فرش دستباف سراب با قالیچه هریس
قالیچه سراب دارای پرز بلند، نرم و فشرده بوده و حاشیه‌ي خارجی آن که «مداخل» نامیده می‌شود؛ دندانه‌اي و کنگره‌اي شکل است. این خصوصیات ذکر شده وجه تمایز قالیچه سراب از هریس می‌باشد. نظر به این که قالیچه‌هاي جدید سراب زمخت و فشرده هستند و لطافت گذشته را ندارند اما هنوز هم از قالیچه‌هاي سایر نقاط قابل تشخیص هستند.
ویژگی‌های کناره‌های معروف سراب
هر تخته قالی کناره اصولأ از یک بخش اصلی و مرکزي درست شده است که به آن متن یا زمینه گفته می‌شود و در اصطلاح محلی منطقه سراب به «یئر» معروف است. براي زیباتر جلوه دادن این قسمت به‌عنوان فضاي اصلی قالی بوده که دور تا دور آن را در حصار قرار می‌دهند که این حصار از دو بخش حاشیه اصلی و فرعی تشکیل شده است. حاشیه اصلی یا حاشیه وسط کناره در منطقه سراب با نام‌هاي «بالا حاشیه، آق زنجیره و یلان» معروف بوده که عمومأ تابع نقوش متن می‌باشد و از آن پیروي می‌کند. ولی در دست بافته‌هاي روستایی این قاعده چندان رعایت نمی‌شود و اکثرأ با ذوق و سلیقه بافنده بوده که نقش و نگاره‌هایی در آن ایجاد می‌کردند. در طرفین حاشیه اصلی، حاشیه‌هاي فرعی وجود دارد که با نام‌های «زنجیره» و «تیرمه» خوانده می‌شوند. دور تا دور کل قالی کناره را بافت ساده‌اي احاطه کرده که به آن «لوار» می‌گویند و در منطقه سراب «لَوَر” گفته می‌شود. قالی‌هاي سراب به‌صورت کناره بوده و داراي پرز نسبتاً بلند هستند و بافت آن‌هامتراکم‌تر از بافت قالی‌هاي متداول هریس هست. نقش آن‌هامشابه نقش «کناره»هاي همدان به شکل ترنج‌های لوزي شکل یا شش وجهی با محیط دندانه‌دار و یا چنگکی و معمولأ در زمینه‌اي به رنگ پشم شتري قرار گرفته‌اند. قاب کوچک خارجی داراي نقش دندانه‌اي دو رنگ بوده و در کنار عریض‌ترین حاشیه معمولأ مربع‌هاي کوچکی به تناوب گل‌ها و یا دسته‌هاي کوچک گل را در خود جاي داده است.
بهترین نوع کناره در سراب
بهترین نوع کناره که از نظر مردم تبریز مرغوب‌ترین آن به شمار می‌رود داراي متن شتري رنگ زیبایی بوده که ترنج‌هایی لوزي شکل مسی رنگی در آن نقش بسته است. در این ناحیه تعداد قابل ملاحظه‌اي قالیچه و پادري تهیه می‌شده که متن اغلب آن‌هاآبی و یا نخودي و داراي ترنج‌هایی با اشکال هندسی بوده است.
طرح و نقش فرش سراب
نقش قالی‌هاي سراب ترکیب تزیینی از چهار لچک و یک ترنج می‌باشد. محیط و یا لبه‌ي خارجی این ترنج‌ها دندانه دندانه و بیشتر چنگکی و به طور عمده با زمینه‌ي پشم شتري بافته شده است. لچک‌ها عمومأ با نقش‌هاي آبی و آجري روشن شباهت بسیاري به ترنج مرکزي دارند. مجموعه‌ي این نقوش (ترنج و لچک) در زمینه‌هاي مشحون از ساقه‌ها و شاخه‌ي گل‌ها و برگ‌هاي نخلی تشکیل یافته است. در حاشیه‌ها که از سه قسمت تشکیل شده ترکیب هندسی به تکامل رسیده و زمینه‌ي نگاره‌هاي هندسی و برگ‌هاي دندانه‌دار را که به تناوب تکرار می‌شود، در خود جاي داده است.
جلوه طبیعت بر فرش‌های دستباف سراب
اشکال ساقه‌ها، برگ‌ها، گل‌ها، جست و خیز جانوران، پرواز پرندگان، نشست و برخاست بر ساقه گل‌ها و غیره همگی جلوه‌هایی از محیط طبیعی بوده که در دیده و دل هنرمندان بومی حک شده و سپس بر موضوع هنري انتقال یافته است. هنرمند فرش باف این دیار با دیدن این جلوه‌گري‌هاي طبیعت، خود را مقید به ثبت تصاویر کرده و با جولان دادن قوه تخیل خود، جهانی را مطابق میل خود آفریده و با ساده کردن تصاویر، سعی داشتند جهان را تا حد ممکن ساده قابل فهم و قابل تجسم نمایند. کارگاه مشایخی در سراب با ارایه فرش‌هایی ظریف و زیبا در زمینه‌ي طرح‌هاي ترنج‌دار هراتی به صنعت بافت این شهر شهرت قابل توجهی بخشیده است.
سخن پایانی
در نقوش فرش‌هاي کنارهاي سراب تنوع چشمگیري از نمادهاي اصیل قدیمی دیده می‌شود که گویاي تاریخ باستانی مردمان این منطقه است. بافنده فرش با الهام از طبیعت آذربایجان که مملو از دشت‌ها، کوه‌ها، آبگیرها و رودها است، توانسته است آیینه تمام نمایی از این جغرافیا را به زبان ایما، اشاره و نماد براي ما به تصویر درآورد. این فرش با داشتن مشخصات زمین شناختی، به مثابه نقشه توپوگرافی باستانی‌یی از طبیعت شمال غرب ایران بوده و در عین حال، مشخصه‌هاي زندگی کوچ‌روي و عشایري را نیز در خود جاي داده است.
شما می‌توانید جهت خرید فرش دستباف ، خرید گلیم و گبه دستباف و همینطور خرید تابلو فرش دستبافت به صورت اینترنتی و آنلاین از فروشگاه فرش هویدا استعلام گرفته و کلیه سفارشات خود را ثبت نمایید و هرجای دنیا که هستید کمتر 4 روز کاری آنرا در آدرس مورد نظر تحویل بگیرید
اگر علاقه مند به مطالعه سایر مقالات در زمینه فرش دستباف و یا تابلو فرش دستباف هستید، به قسمت پایگاه مقالات بازرگانی فرش هویدا مراجعه نمایید .
انتشار دیدگاه
توجه کنید که پس از ثبت دیدگاه ، اطلاعات خصوصی شما منتشر نخواهد شد
